17મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં મરાઠા સામ્રાજ્યના સ્થાપક શિવાજીનો જન્મ 19મી ફેબ્રુઆરી, 1630ના રોજ પુણેના શિવનેરી કિલ્લામાં થયો હતો. છત્રપતિ શિવાજી મહારાજની જન્મજયંતિ જેને “શિવાજી જયંતિ” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે સમગ્ર દેશમાં અને ખાસ કરીને મહારાષ્ટ્રમાં પરંપરાગત ઉત્સાહ સાથે ઉજવવામાં આવે છે.
શિવાજી મહારાજે મરાઠા સામ્રાજ્યનો પાયો નાખ્યો હતો અને મરાઠા શાસનની સ્થાપના માટે મુઘલો સામે હિંમતપૂર્વક લડ્યા હતા. શિવાજી અગ્રણી ઉમરાવોની શ્રેણીમાંથી હતા. તે સમયે ભારત મુસ્લિમ શાસન હેઠળ હતું: ઉત્તરમાં મુઘલો અને દક્ષિણમાં બીજાપુર અને ગોલકોંડાના મુસ્લિમ સુલતાનો ના કબજા હેથડ હતું.
તેમના જીવનકાળ દરમિયાન, શિવાજીએ મુઘલ સામ્રાજ્ય, ગોલકોંડાની સલ્તનત, બીજાપુરની સલ્તનત અને યુરોપિયન સંસ્થાનવાદી સત્તાઓ સાથે જોડાણ અને દુશ્મનાવટ બંનેમાં રોકાયેલા હતા. શિવાજીના લશ્કરી દળોએ મરાઠા પ્રભાવના ક્ષેત્રનો વિસ્તાર કર્યો, કિલ્લાઓ કબજે કર્યા અને બનાવ્યા અને મરાઠા નૌકાદળની રચના કરી. શિવાજીએ સુસંરચિત વહીવટી સંસ્થાઓ સાથે સક્ષમ અને પ્રગતિશીલ નાગરિક શાસનની સ્થાપના કરી. તેમણે પ્રાચીન હિંદુ રાજકીય પરંપરાઓ, કોર્ટ સંમેલનોને પુનર્જીવિત કર્યા અનેફારસીને બદલે મરાઠી અને સંસ્કૃત ભાષાઓના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપ્યું.
શિવાજીનું મૃત્યુ 3-5 એપ્રિલ 1680 ની આસપાસ 50 વર્ષની વયે હનુમાન જયંતિની પૂર્વસંધ્યાએ થયું હતું. શિવાજીના મૃત્યુનું કારણ વિવાદિત છે. બ્રિટિશ રેકોર્ડ્સ જણાવે છે કે શિવાજી 12 દિવસ સુધી બીમાર રહેતા લોહીના પ્રવાહને કારણે મૃત્યુ પામ્યા હતા. પોર્ટુગીઝમાં સમકાલીન કૃતિ, બિબ્લિઓટેકા નાસિઓનલ ડી લિસ્બોઆમાં, શિવાજીના મૃત્યુનું નોંધાયેલ કારણ એન્થ્રેક્સ છે. જો કે, કૃષ્ણજી અનંત સભાસદ, સભાસદ બખારના લેખક, શિવાજીના જીવનચરિત્રમાં શિવાજીના મૃત્યુના કારણ તરીકે તાવનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.શિવાજીની હયાત પત્નીઓમાં સૌથી મોટી પુતલાબાઈએ તેમના અંતિમ સંસ્કારમાં કૂદીને સતી થયા હતા.
શિવજી મહારાજ ના જીવન પર ધારાવાહિકો અને ફિલ્મો બની છે જેમાં છેલ્લે આવેલી ફિલ્મ તાનાજી વધુ ચર્ચિત બની છે.અભિનેતા શરદ કેલકર એ ઓમ રાઉતની ફિલ્મ તાનાજીઃ ધ અનસંગ વોરિયરમાં રાજે શિવાજીની ભૂમિકા ભજવી હતી. તનાજી નામનું પાત્ર અજય દેવગણે ભજવ્યું હતું જ્યારે સૈફ અલી ખાને વિરોધી ઉદયભાન સિંહ રાઠોડની ભૂમિકા ભજવી હતી. આ ફિલ્મે ટિકિટ વિન્ડો પર મૂલામાં ધમાલ કરીને બોક્સ-ઓફિસ રેકોર્ડ બનાવ્યા.
