નર્મદાના ઉલટા પ્રવાહનું વૈજ્ઞાનિક કારણ ઊંડી ભૂગર્ભ વૈજ્ઞાનિક પ્રક્રિયા સાથે સંબંધિત છે. આ નદી ‘અંશિક વૈષ્ણવી’ તરીકે ઓળખાતી ભૂગર્ભ રચનાઓ દ્વારા નિયંત્રિત છે. પોતાની પ્રાકૃતિક વિશિષ્ટતાને કારણે આ વૈષ્ણવીએ નર્મદાને તેના પ્રવાહમાં ઉલટા વહેવા મજબૂર કરી છે.
આનું વૈજ્ઞાનિક પરિણામ એ છે કે નર્મદાનો પ્રવાહ વિરુદ્ધ દિશામાં વહે છે અને દક્ષિણ ભારતીય દરિયાકિનારાને મળે છે, જ્યારે મોટાભાગની ભારતીય નદીઓ પશ્ચિમ દિશામાં વહે છે અને તેમના પાણી હિંદ મહાસાગર (અરબી સમુદ્ર)ને મળે છે. આ ભારતીય નદીઓના ઈતિહાસમાં નર્મદાને અનોખું સ્થાન આપે છે.
નર્મદાની વાર્તા:
નર્મદાને ‘આકાશની પુત્રી’ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તેના પાણીના પ્રવાહના વિપરીત માર્ગને પસંદ કરવાનું કારણ ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક સંદેશ સાથે સંકળાયેલું છે. તેની પવિત્રતા અને વિશેષતાએ તેને એક મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક સ્થળ બનાવ્યું છે, જે લાખો લોકો માટે આધ્યાત્મિક સંગમનું પ્રતીક છે.
આમ, નર્મદા નદી માત્ર ભૌતિક રીતે જ અનન્ય નથી, પરંતુ તેની પાછળ આધ્યાત્મિક અને વૈજ્ઞાનિક મહત્વ પણ છે જે તેને ભારતીય સંસ્કૃતિના અમૂલ્ય વારસામાંથી એક બનાવે છે.
નર્મદાના લગ્ન કેમ ન થયા
લોકવાયકા મુજબ, નર્મદા સોનભદ્રને પ્રેમ કરતી હતી, જે એક ઉદાર રાજકુમાર તરીકે ઓળખાય છે, પરંતુ ભાગ્યને તેમનું સુંદર જોડાણ મંજૂર ન હતું. લગ્ન પહેલા નર્મદાને ખબર પડી કે સોનભદ્ર તેની દાસી જુહિલાને પસંદ કરે છે. આવી સ્થિતિમાં, પ્રેમ પછી એકલતા અનુભવ્યા પછી, નર્મદાએ કુંવારી રહીને સોનભદ્રથી વિપરીત પશ્ચિમ તરફ વહેવાનું નક્કી કર્યું. આ જ કારણ છે કે આજે પણ તે વિરુદ્ધ દિશામાં વહી રહી છે.
નર્મદા અનેક રીતે વિશેષ છે
મધ્યપ્રદેશ અને ગુજરાતની જીવાદોરી તરીકે ઓળખાતી નર્મદા નદીને કેટલીક જગ્યાએ રેવા નદી પણ કહેવામાં આવે છે.
તે ભારતની 5મી સૌથી લાંબી નદી છે, જે કુલ 1077 કિલોમીટરના માર્ગને આવરી લે છે.
ઓમકારેશ્વર મંદિર, જે ભગવાન શિવના 12 જ્યોતિર્લિંગોમાં સામેલ છે, તે નર્મદા નદીના કિનારે આવેલું છે.
તેનું મૂળ મધ્ય પ્રદેશના અનુપપુર જિલ્લાનું અમરકંટક ઉચ્ચપ્રદેશ છે.
મધ્યપ્રદેશ, ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રના સ્થળોમાંથી પસાર થતાં, તે માત્ર આ રાજ્યોની ભૂગોળમાં જ નહીં પરંતુ અર્થતંત્ર અને સંસ્કૃતિમાં પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
