આ પ્રશ્ન ઘણી વખત ઉઠાવવામાં આવ્યો છે કે સ્ત્રીઓ ઝડપથી વજન ઘટાડી શકે છે કે પુરુષો? અભ્યાસના સંદર્ભમાં વાસ્તવિકતા જાણીએ?
બદલાતી જીવનશૈલીને કારણે લોકોમાં સ્થૂળતા ખૂબ વધવા લાગી છે, જેના કારણે વજન ઘટાડવા તરફ લોકોનો ટ્રેન્ડ વધ્યો છે. શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે વજન ઘટાડવાની વાત આવે ત્યારે પુરુષો અને સ્ત્રીઓ એકબીજાથી કેટલા અલગ છે? એક સામાન્ય માન્યતા છે કે પુરુષોનું વજન સ્ત્રીઓ કરતાં ઝડપથી ઘટે છે કારણ કે તેમનું ચયાપચય ઝડપી હોય છે. જોકે, 2023 માં જર્નલ ઓફ ન્યુટ્રિશનમાં પ્રકાશિત થયેલ એક અભ્યાસ આ વાત સાથે અસંમત છે. એવું કહેવાય છે કે જો અમુક શરતોનું પાલન કરવામાં આવે તો સ્ત્રીઓ પુરુષો કરતાં ઝડપથી વજન ઘટાડી શકે છે. ચાલો તમને કારણ સમજાવીએ.
આ અભ્યાસ કેવી રીતે કરવામાં આવ્યો
જર્નલ ઓફ ન્યુટ્રિશનમાં પ્રકાશિત આ અભ્યાસ બ્રિટન અને ઓસ્ટ્રેલિયાના સંશોધકો દ્વારા હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં ૧૮ થી ૫૫ વર્ષની વયના ૨,૫૦૦ પુરુષો અને સ્ત્રીઓનો સમાવેશ થતો હતો. તે બધાને 12 અઠવાડિયા સુધી નિયંત્રિત આહાર અને કસરત પર રાખવામાં આવ્યા હતા. આ અંતર્ગત, બધા ઉમેદવારોને દરરોજ ૧૫૦૦ થી ૧૮૦૦ કેલરીનો ખોરાક આપવામાં આવ્યો હતો. તે જ સમયે, તેમને અઠવાડિયામાં 150 મિનિટ કસરત કરાવવામાં આવી હતી. અભ્યાસના પહેલા આઠ અઠવાડિયા દરમિયાન, સ્ત્રીઓએ પુરુષો કરતાં 10% વધુ ચરબી ગુમાવી. આ સમયગાળા દરમિયાન, સ્ત્રીઓએ 5.2 કિલો વજન ઘટાડ્યું, જ્યારે પુરુષો ફક્ત 4.7 કિલો વજન ઘટાડી શક્યા. જોકે, ૧૨ અઠવાડિયા પછી આ તફાવત ઓછો થયો, પુરુષોનું વજન ઝડપથી ઘટવા લાગ્યું કારણ કે તેમનું સ્નાયુ સમૂહ વધ્યો. સંશોધકોએ આ તફાવત પાછળ અનેક જૈવિક, હોર્મોનલ અને વર્તણૂકીય કારણો ઓળખ્યા.
હોર્મોનલ અસરો અને ચરબીનો ઉપયોગ
સ્ત્રીઓમાં એસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન જેવા હોર્મોન્સ હોય છે, જે ચરબીના સંગ્રહ અને વિતરણને અસર કરે છે. અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે કસરત દરમિયાન મહિલાઓના શરીરે ચરબીનો અને ઊર્જાનો સારી રીતે ઉપયોગ કર્યો હતો. સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું છે કે કસરત દરમિયાન સ્ત્રીઓએ 15 ટકા વધુ ચરબી ગુમાવી હતી, જ્યારે પુરુષોએ મુખ્યત્વે કાર્બોહાઇડ્રેટ્સનું પ્રમાણ ઘટાડ્યું હતું. હકીકતમાં, એસ્ટ્રોજન ચરબી તોડવાની પ્રક્રિયા (લિપોલીસીસ) ને ઝડપી બનાવે છે. તે જ સમયે, ટેસ્ટોસ્ટેરોનને કારણે, પુરુષોમાં સ્નાયુઓ ઝડપથી વધે છે, જેના કારણે ચરબીનું પ્રમાણ ખૂબ જ ધીમું થાય છે.
પુરુષો અને સ્ત્રીઓ વચ્ચે મેટાબોલિક દરમાં તફાવત
પુરુષોમાં સામાન્ય રીતે સ્નાયુ સમૂહ વધુ હોય છે, તેથી જ તેમનો બેઝલ મેટાબોલિક રેટ (BMR) વધારે હોય છે. આનો અર્થ એ થયો કે આરામ કરતી વખતે પણ તેમની કેલરી બર્ન વધુ થાય છે. અભ્યાસમાં, પુરુષોનો સરેરાશ BMR દરરોજ 1800 કેલરી હોવાનું જાણવા મળ્યું, જ્યારે સ્ત્રીઓનો BMR 1500 કેલરી હોવાનું જાણવા મળ્યું. વજન ઘટાડવા માટે, મહિલાઓએ તેમના આહાર અને કસરત પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું, જેના પરિણામો ઝડપથી જોવા મળ્યા. સંશોધકોના મતે, સ્ત્રીઓના શરીર ઓછી કેલરીમાં પણ ચરબી બાળવા સક્ષમ હોવાનું જાણવા મળ્યું છે, જે હોર્મોનલ અસરોનું પરિણામ હોઈ શકે છે.
સ્ત્રીઓ પુરુષો કરતાં વધુ શિસ્તબદ્ધ હોય છે
સંશોધન દર્શાવે છે કે પુરુષો કરતાં સ્ત્રીઓ તેમના ખોરાકની આદતો પ્રત્યે વધુ સભાન હોય છે. અભ્યાસમાં સમાવિષ્ટ 70 ટકા મહિલાઓ કેલરી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા, પોષણ પર વધુ ધ્યાન આપવા અને નાના ભાગોમાં ખાવા અંગે શિસ્તબદ્ધ હોવાનું જાણવા મળ્યું. તે જ સમયે, પુરુષોમાં ભૂખને નિયંત્રિત કરવાની ક્ષમતા ઓછી હોવાનું જાણવા મળ્યું. પુરુષ ઉમેદવારો અઠવાડિયામાં સરેરાશ ત્રણ વખત બહારનો ખોરાક ખાતા હતા, જ્યારે સ્ત્રીઓમાં આ આંકડો અડધો એટલે કે માત્ર 1.5 વખત હતો. આના કારણે, સ્ત્રીઓનું વજન ઝડપથી ઘટ્યું. આ ઉપરાંત, સ્ત્રીઓ માનસિક રીતે પુરુષો કરતાં વધુ સારી દેખાતી હતી.
સંશોધનમાં આવા પરિણામો બહાર આવ્યા
સંશોધન દર્શાવે છે કે સ્ત્રીઓનું શરીર ચરબીનો ઊર્જા તરીકે ઉપયોગ કરવામાં વધુ સારી રીતે સક્ષમ છે. ઉદાહરણ તરીકે, 45 મિનિટની ઝડપી ચાલ દરમિયાન, સ્ત્રીઓએ સરેરાશ 200 કેલરી ગુમાવી, જેમાંથી 60 ટકા ચરબીથી હતી. તે જ સમયે, પુરુષોએ 220 કેલરી બાળી, જેમાંથી ચરબી માત્ર 40 ટકા હતી. આનાથી સાબિત થયું કે શરૂઆતના તબક્કામાં સ્ત્રીઓ પુરુષો કરતાં ઝડપથી ચરબી ઘટાડી શકે છે. આ અભ્યાસના મુખ્ય સંશોધક ડૉ. એમ્મા સ્ટીલ કહે છે કે સ્ત્રીઓના શરીરે ચરબીનો ઊર્જા તરીકે વધુ સારી રીતે ઉપયોગ કરવો પડે છે. જોકે, પીરિયડ્સ, ગર્ભાવસ્થા અને મેનોપોઝ વગેરેને કારણે થતા હોર્મોનલ ફેરફારો વજન ઘટાડવાની પ્રક્રિયાને અસર કરી શકે છે.
