રાત કા શમા, ઝુમે ચંદ્રમા: યાદ આ ગયા ગુજરા વો જમાના

સંઘ્યાની જેમ રાતનો વૈભવ નિહાળો હોય છે: કાળા ડિબાંગ આકાશમાં ચમકતા તારલાઓ સાથે બચપણ અને સોનેરી યાદો  વણાયેલી છે: આજે ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજીએ આ આનંદ ઝુંટવી લીધો છે પણ ખાટલે પડીને રાત્રીના ખુલ્લા આકાશનો નઝારો આંખોમાં ઠંડક ભરી દેતો

રૂમઝુમ ઢલતી રાત સાથેના જાુના ગીતો રાતને વધુ મીઠડી બનાવતા હતા: શિયાળાની કડકડતી ઠંડીમાં ગોદડાની હૂંફની મીઠી રાતોની વાતો નિહાળી હતી: આજના જનરેશનને ખબર જ નથી આવો વૈભવ પણ લોકો માણીને ટ્રેસ મુકત રહી શકતા હતા

રાત આપણાં જીવન સાથે વણાયેલી સૌથી શ્રેષ્ઠક્ષણને પળ છે, કારણ કે તેની સાથે આરામ, નિરાંત અને આનંદ જોડાયેલો છે. કુદરતે આપેલ તમામ વસ્તુઓની સાથે રહેવામાં  જ જીવન આનંદ રહેલો છે. સવારથી સાંજ સુધીના કાર્યનો થાક અંતે ઘરે આવીને પરિવારજનો સાથે મીઠડી ગોઠડી કરીએ ત્યારે જ અધુરપ અનુભવે છે. રાતના શમાની વાત નિહાળી હોય છે, ચંદ્રમાં આકાશો ઝુમતો હોય સાથે કાળા ડિબાંગ આકાશમાં તારલા ચમકતા હોય છે વાતાવરણ જ માનવીને જીવતો રાખે છે.

માનવજીવન ઋતુ ચક્રોની સાથે વરસના 365 દિવસનું મહત્વ છે. આજે મારે પાંચ દાયકા પહેલા દિવસોની વાત કરવી છે જયારે કોઇ પાસે ટીવી-મોબાઇલ ન હતા પણ કુદરતના નઝારાને માણવા ભરપૂર સમય હતો. શાળા છૂટયા બાદ બાળકોને કામ ધંધે-નોકરીથી પરત આવેલા વડિલો બધા જ જમી પરવારીને સ્ટ્રીટ લાઇટનાં થાંભલે કે ઓટા ઉપર ટોળુ બનાવીને અલક મલકની વાતો કરતાં કરતાં જીવનનો નિઝાનંદ માણતા હતા. ત્યારે કોઇને તણાવ ન હતો તેથી સૌ સુખી હતા. ત્યારે માણસ પાસે કાંઇ ન હતું પણ બધુ જ હતું તો આજે બધુ જ છે પણ માનવી પાસે કાંઇ નથી, અશાંત અને તણાવ સાથે જીવન જીવતો માનવી વિકસતા વિશ્ર્વ સાથે અનેક રોગોથી માંદલો થઇ ગયો છે. એ શરદ પૂનમની રાતનો આનંદ આજે કયાંય લુપ્ત થઇ ગયો છે.

બાત તો રાત કી આ શબ્દ સાંભળતા જ આપણે એ પચાસ વર્ષ પહેલાના આનંદમય જીવનમાં ગરકાવ થઇ જાય સાથે એ ગુજરા જમાનાને યાદ કરવા લાગીએ છીએ. આજે ટીવી. મોબાઇલ અને ઇન્ફરમેશન ટેકનોલોજી અને ભાગદોડ વાળી જીંદગી આપણી પાસે દિવસનો ઠીક પણ રાત્રીનો વૈભવ પણ છીનવી લીધો છે. એ જમાનામાં ખુલ્લા ફળી એ ‘કે છાપરે-અગાશી એ ખાટલે પડીને ખુલ્લા આકાશનો નઝારો આંખો સાથે તન-મનમાં ઠંડક ભરી દેતો હતો. એ જમાનાની ફિલ્મોના ગીતોમાં રાતના ગુણગાન ગવાતા રૂમઝુમ ઢલતી રાત અને પે રાત ભીગી ભીગી જેવા મીઠડા ગીતો આજે પણ યાદ આવતા તન, મન અને આંખોમાં ચમક આવી જાય છે. હેપીનેશ લાઇફની જે વાત આજે વૈશ્ર્વિક લેવલે થાય છે તે કવોલીટીવાળું અને ટ્રેસ મુકત જીવન તો એ જમાનામાં જીવી ગયા જે સમય હવે કયારેય નહી આવે.

વર્ષો પહેલા આવેલી શ્ર્વેત શ્યામ ફિલ્મ ‘એક ર્ગાંવ કી કહાની’માં તલત મહેમુદના સ્વરે ગવાયેલ ગીત ‘રાતને કયા કયા ખ્વાબ દિખાયે, રંગ ભરે સો ઝાલ બિછાયે, આંખે ખુલી તો રહ ગયે ગમ કે સામે’ ના શબ્દો જ રાત્રીનો વૈભવ સમજાવે છે. રાત્રે મીઠડી નિંદરમાં આવતા સ્વપ્નાઓ એક ઝાળુ પાથરે છે જે સાચુ હોતુ જ નથી. આંખ ઉઘડે ત્યારે આપણે તો આપણાં બેડ ઉપર જ હોય છીએ. નાના બાળકો અંધારાથી ડરે છે કારણ કે આપણે જ એનામાં ડર પેદા કર્યો છે. પહેલા આટલી લાઇટો ન હોવાથી રાત્રીનો રંગ નો નઝારો અલગ જ લાગતો હતો. ત્યારે આટલી ચહલ પહલ પણ ન હતી તેથી રાત્રે 9-10 વાગે ગામ કે શહેર સુમસામ લાગતા. કુતરા ભસવાનો અવાજ સાથે તમામ પક્ષીઓના અવાજો આપણને સ્પષ્ટ સંભળાતા હતા. એ રાત્રી ખરેખર માનવી શાંત ચિત્તે માણતો હતો. આજે આ વૈભવ શકય જ નથી. અગાશી ઉપર રાત્રીના સાડા ત્રણ વાગે ચડીને ખુલ્લા આકાશે મસ્તક ઉંચુ કરીને આંખોને આકાર સાથે મિલન ભાવથી ઠંડા ઔંસ બિંદુ ત્રીજા પ્રહરે પડે તેવું કદાચ બને પણ રાત્રી પ્રકાશ કરતાં હાલની કૃત્રિમ લાઇટનો પ્રકાશ તેને દાબી દે છે.

દિવસ બધાનો જાુદો જાુદો હોય તેમ રાત્રી પણ સૌની અલગ અલગ હોય છે. નિશાચર પક્ષીઓ રાત્રીના ચોકકસ અવાજો સાથે નીકળે ત્યારે સૌની આકાશ તરફ નજર મંડાઇ જ જાય છે. નાના જીવજંતુઓ પણ રાત્રીન જ નીકળે છે. કોઇક ને દવાખાને દાખલ કર્યા હોય કે ઘરે માંદગી હોય ત્યારે તેના કણસવાનો અને ખાંસીનો અવાજ સ્પષ્ટ સંભળાતો તેટલી પવિત્ર રાત્રી હતી. આજનું બાળક તો સૂર્યની ફરતે ફરતી પૃથ્વીને કારણે દિવસ-રાત થાય તે સમજે છે, પણ એ જમાનામાં બાળકો તો રાતના વૈભવ-ચંદામામાની વાતોમાં તબ્લીન થઇ જતા હતા. રાત્રે શેરીની ચોકીદારી કરતો માણસ લાકડી પછાડીને અવાજ કરતો એ પણ સંભળાય એવી નિરવ રાત્રી હતી.

1967માં આવેલી ફિલ્મ ‘મહોબ્બત જીંદગી હે’ ફિલ્મના આશાજીના સ્વરમાં એસ.એચ. બિહારીના સુંદર શબ્દો સાથે ઓ.પી. નૈયરના રાત્રી ગીત ‘રાતો કો ચોરી ચોરી બોલે મોરા કંગના’ ખરેખર કર્ણપ્રિય ગીત હતું. આજ ગીતમાં રાત્રીનાં બે ચાંદ ઉગે છે એક ગગનમાં અને બીજો મારા આંગણામાં એવી કવિ કલ્પના હતી. જગજીવતસિંહની એક ગઝલમાં પણ ‘કોઇ આયેગા યર્હા… કોઇ ન આયા હોગા….. મેરા દરવાજા હવાઓને હિલાયા હોગા’ પણ એકાંત રાત્રીની વાત કરી છે.

ઉનાળાની ગરમીની રાતમાં ખુલ્લામાં સુવાની મઝાને ઠંડા પવનની લ્હેરખીમાં પરિવાર સાથે વાતોની રંગતની મજા કંઇ ઔર જ હતી. ચોમાસે લાઇટ જાય ને વરસાદ ચાલુ હોય તો કયારેય શેરીમાં પૂર આવે ત્યારે સૌ ડેલી કે ઘરની બારીમાંથી કે ઓટા ઉપર ઉભા રહીને ચોમાસાની રાત્રીની મજા માણતા હતા. દિવો કે ફાનસનો પ્રકાશ પણ આખુ ઘર પ્રકાશથી ભરી દેતું, સૌથી વૈભવી શિયાળીની રાતમાં કડકડતી ઠંડીમાં રજાઇ-ગોદડાની હુંફ સાથે ભાઇ-બેન સાથે મજાક મસ્તીની રાત હતી. કાળી ડિંબાગ-હાડ ગાળતી ઠંડીનો ચમકારો એ જમાનાનો સૌથી મોંઘેરો વૈભવ હતો. શેરીના કુતરાઓ પણ ઠુઠવાઇને પડયા હોય તે આજે પણ દ્રશ્ય યાદ આવી જાય છે.કોઇ લૌટા દે મેરે બીતે હુએ દીન ગીતના શબ્દો છે પણ ચાલી ગયે લો સમય, દિવસ, રાત કયારેય પાછો આવતો નથી. આવે છે તો ફકત યાદો !! રાત્રીના ચાર પ્રહર સાથે પણ માનવીનું જીવન જોડાયેલું છે જેમાં શરીરને આરામ આપતી ઊંઘ અને ભકિત અર્ચના જોડાયેલી છે. એકાંત અને એકલતા બન્ને શબ્દો ભલે જાુદા રહ્યા પણ રાત્રીના સમયે એ સૌથી વધુ કષ્ટ દાયક હોય છે. સંયુકત કુટુંબમાં સૌ સાથે રાત્રીના સમયે દાદા-દાદી વાર્તા સખી મંડળના ગીતો સાથે ધિંગા મસ્તી કરતી બાળકોની ટોળીને શેરી રમતો નો આનંદ આજના બાળકને કયારેય જોવા નહી મળે, આજના મા-બાપે પોતાના સંતાનોને એ વૈભવની વાતો રમતોની વાતો જ કરવી પડશે. ‘વો કાગઝ કી કસ્તી… વો બારી શકા પાની’ જેવા જગજીતની ગઝલના શબ્દો જ એના આનંદોત્સવની વાત કરે છે.

મારા મતે દિવસ કરતા માનવ જીવનમાં રાત્રીનું વિશેષ મહત્વ એટલા માટે છે કે એમાં શાંતિ સમાયેલી છે. આજના મઘ્યમ વર્ગના માણસો કે ત્યારના લોકોએ ખરેખર જીવનને માણ્યું હતું. સુખ હોય કે દુ:ખ પણ આનંદ તો માણ્યો જ હતો. એ તહેવારોમાં પણ રાત્રીનું મહત્વ હતું ને નવરાત્રીમાં તો અડધી કે પોણી રાત્રીનો ઉજાગરો પણ આનંદ સાથે માનવી માણતો હતો.

‘રાત બાકી હે…. અભી બાત બાકી હૈ’

રાત  શબ્દના સુંદર ફિલ્મી ગીતો

* રાત કે હમસફર, થક કે ઘર હો ચલે…. એન ઇવનીંગ ઇન પેરીસ

* રાત ને કયાં કયાં ખ્વાબ દિખાયે….. એક ગૉવ કી કહાની

* રાત ઔર દિન દિયા જલે….. રાત ઔર દીન

* યે રાતે યે મૌમસ ન દીકા કિનારા…. દિલ્હી કા ઠગ

* રાત કા શમા ઝુમે ચંદ્રમા…. જીદ્દી

* રાત કલી એક ખ્વાબ મેં આઇ….. બુઢા મીલ ગયા

* રૂમ ઝુમ ઢલતી રાત…. કોહરા

* રૂક જા રાત ઠહરજા રે ચંદા…. દિલ એક મંદિર

* રાતો કો ચોરી ચોરી બોલે મોરા કંગના….. મહોબ્બત જીંદગી હૈ

* દિન ઢલ જાયે હાયે રાત ન જાયે…. ગાઇડ

* યે રાત ભીગી ભીગી, યે મસ્તી ફિઝાએ…. ચોરી ચોરી