પવિત્ર માઘ માસમાં આવતી કૃષ્ણ પક્ષની ચતુર્થી તિથિને સંકટ ચોથ કહેવામાં આવે છે. આ દિવસે માતાઓ તેમના બાળકોના લાંબા આયુષ્ય માટે ઉપવાસ કરીને ભગવાન ગણેશની પૂજા કરે છે. માન્યતા અનુસાર, આ દિવસે ભગવાન ગણેશના જીવન પર મોટું સંકટ આવ્યું હતું.
સકટ ચોથને સંકષ્ટી ચતુર્થી, તિલકૂટ, માઘ ચતુર્થી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસે વિઘ્નહર્તા ગણેશજીની પૂજા કરવાનો નિયમ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે જે માતાઓ ગણેશજીની પૂજા અને ઉપવાસ કરે છે, તેમના બાળકો હંમેશા સ્વસ્થ રહે છે. આ દિવસે ઉપવાસ કરતી મહિલાઓએ ગણેશજીની પૂજા કર્યા બાદ સંકટ ચોથની કથા સાંભળવી જોઈએ.
હિંદુ શાસ્ત્રો અનુસાર માઘ મહિનામાં આવતી સંકટ ચોથનું વિશેષ મહત્વ છે. તેની પાછળની પૌરાણિક કથા વિઘ્નહર્તા ગણેશજી સાથે જોડાયેલી છે. આ દિવસે ગણેશજી પર મોટી સંકટ ટળી હતી, તેથી આ દિવસનું નામ સકટ ચોથ રાખવામાં આવ્યું છે. દંતકથા અનુસાર, માતા પાર્વતી એક દિવસ સ્નાન કરવા જઈ રહ્યા હતા. તેણીએ તેના પુત્ર, બાળ ગણેશને દરવાજાની બહાર ધ્યાન રાખી ઊભા રહેવાનો આદેશ આપ્યો અને કહ્યું કે જ્યાં સુધી તે સ્નાન કરીને પરત ન આવે ત્યાં સુધી તેણીએ કોઈને અંદર ન આવવા દે. માતાના આદેશનું પાલન કરતા ગણેશજી બહાર ઉભા રહીને તેમની રક્ષા કરવા લાગ્યા. તે જ સમયે ભગવાન શિવ માતા પાર્વતીને મળવા આવ્યા. ગણેશજીએ તરત જ ભગવાન શિવને દરવાજાની બહાર રોક્યા. આ જોઈને શિવ ગુસ્સે થઈ ગયા અને ત્રિશૂળ વડે પ્રહાર કરીને તેમણે બાળ ગણેશની ગરદન શરીરથી અલગ કરી દીધી. અહીં પાર્વતીજીએ બહારથી આવતો અવાજ સાંભળ્યો, પછી તે દોડીને બહાર આવી. પુત્ર ગણેશની કપાયેલી ગરદન જોઈને તે ગભરાઈ ગઈ અને શિવને તેના પુત્રનું જીવન પાછું લાવવા વિનંતી કરવા લાગી. માતા પાર્વતીની વાત માનીને શિવે પોતાનું જીવન ગણેશજીને દાનમાં આપ્યું, પરંતુ ગણેશજીના ગળાને બદલે હાથીના બાળકનું માથું મૂકવું પડ્યું. તે દિવસથી તમામ મહિલાઓ તેમના બાળકોની સુખાકારી માટે ગણેશ ચતુર્થીનો ઉપવાસ કરે છે.
સંકટ ચોથ પૂજાવિધિ
સંકટ ચોથના દિવસે સવારે ઉઠીને સ્નાન કરી લાલ વસ્ત્રો ધારણ કરો. આ પછી ભગવાન ગણેશની પૂજા કરો. પૂજાના સમયે માતા લક્ષ્મીની મૂર્તિ પણ રાખવી જોઈએ. આખો દિવસ ઉપવાસ કરો. રાત્રે ચંદ્રને અર્ઘ્ય અર્પણ કરો, ગણેશજીની પૂજા કરો અને પછી ફરાળ કરો. જો શક્ય હોય તો, ફળોમાં માત્ર મીઠો ખોરાક જ ખાઓ, સિંધાલા મીઠાનું સેવન ન કરો. આ દિવસની પૂજામાં ગણેશ મંત્રનો જાપ ખૂબ જ ફળદાયી કહેવાય છે. ગણેશ મંત્રનો જાપ કરતી વખતે ભગવાન ગણેશને 21 દુર્વા અર્પણ કરવી પણ ખૂબ જ શુભ છે.
ભગવાન ગણેશને લાડુ ખૂબ પસંદ છે. આવી સ્થિતિમાં તમે આ દિવસની પૂજામાં અન્ય ભાગોની સાથે બુંદીના લાડુ પણ ચઢાવી શકો છો. લાડુ સિવાય આ દિવસે શેરડી, શક્કરિયા, ગોળ, તલથી બનેલી વસ્તુઓ, ગોળ અને ઘીથી બનેલા લાડુ ચઢાવવા ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે.
સંકટ ચોથના દિવસે ભૂલીને પણ ન કરો આ ભૂલો, ગણેશજી થાય છે ક્રોધિત
માઘ મહિનાની ચતુર્થીએ સકટ ચોથનું વ્રત રાખવામાં આવે છે. જો કે દરેક મહિનામાં બે ચતુર્થી આવે છે, પરંતુ માઘ મહિનાની ચતુર્થી ખૂબ જ વિશેષ અને મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. આ દિવસે પ્રથમ પૂજનીય ભગવાન ગણેશની પૂજા કરવાથી તમામ પરેશાનીઓ, દુ:ખો અને પાપોનો નાશ થાય છે. સંકટ ચોથ પર ગણેશજીની પૂજા અને ઉપવાસ કરતી વખતે કેટલીક બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. ચાલો આપણે જણાવી દઈએ કે આ દિવસે સંકટ ચોથની પૂજા પદ્ધતિ અને કયા કયા કાર્યો ન કરવા જોઈએ.
ઘણી જગ્યાએ સકટ ચોથને સંકષ્ટી ચતુર્થી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઘણા લોકો તેને તિલકુટ ચોથના નામથી પણ ઓળખે છે. આ દિવસે, માતાઓ તેમના બાળકો માટે ઉપવાસ રાખે છે અને સાંજે ચંદ્રને અર્ઘ્ય અર્પણ કર્યા પછી ઉપવાસ તોડે છે. સંકટ ચોથના દિવસે તલ અને ગોળની વસ્તુઓ બનાવવામાં આવે છે અને તે ભગવાન ગણેશને અર્પણ કરવામાં આવે છે. આ ખાસ નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ. જાણ્યે-અજાણ્યે થયેલી ભૂલોને કારણે પૂજા અને ઉપવાસનું પૂર્ણ ફળ પ્રાપ્ત થતું નથી.
સંકટ ચોથ દરમિયાન ન કરો આ ભૂલો
- ગણપતિને તુલસી ન ચઢાવો- શકિતના દિવસે ગણેશની પૂજા કરવાનું ભૂલી ગયા પછી પણ તુલસી ન ચઢાવવી જોઈએ. દંતકથા અનુસાર, ગણેશજીએ તુલસીના લગ્નના પ્રસ્તાવને નકારી કાઢ્યો હતો. જે પછી તુલસીજીએ ગણેશજીને બે લગ્નનો શ્રાપ આપ્યો, જ્યારે ગણેશજીએ તુલસીજીને રાક્ષસ સાથે લગ્ન કરવાનો શ્રાપ આપ્યો. આ પછી ગણેશ પૂજામાં તુલસીનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી.
- ઉંદરને પરેશાન ન કરો- જો તમે વ્રત રાખો છો તો આ દિવસે ભૂલથી પણ ઉંદર એટલે કે ગણેશની સવારી કરનાર ઉંદરને પરેશાન ન કરવું જોઈએ. આમ કરવાથી ગણેશજી ગુસ્સે થઈ શકે છે.
- કાળા રંગના કપડા ન પહેરો- વ્રત દરમિયાન મહિલાઓએ કાળા રંગના કપડા ન પહેરવા જોઈએ. આ દિવસે પીળા કે લાલ રંગના વસ્ત્રો પહેરવા શુભ હોય છે.
- અર્ઘ્યને પગ પર ન પડવું જોઈએ- સક્ત પૂજામાં પાણીમાં દૂધ અને અક્ષત ભેળવીને ચંદ્રને અર્ઘ્ય ચઢાવવામાં આવે છે, પરંતુ અર્ઘ્ય ચઢાવતી વખતે ધ્યાન રાખવું કે અર્ઘ્યનું પાણી પગ પર ના પડવું જોઈએ.
