મોસ્ટ-વોન્ટેડ નક્સલવાદી બસવરાજુના મો*ત બાદ સુરક્ષા દળોની નજર 2026 સુધીમાં માઓવાદ મુક્ત ભારત પર..!!
તાજેતરના ઇતિહાસમાં માઓવાદી બળવાખોરી સામેના સૌથી નિર્ણાયક હુ*મ*લા*ઓમાંના એકમાં, સુરક્ષા દળોએ છત્તીસગઢના નારાયણપુર જિલ્લાના ગાઢ અબુઝમાડ જંગલોમાં એક ઉચ્ચ-દાવના ઓપરેશન દરમિયાન સીપીઆઈ (માઓવાદી) ના મહાસચિવ અને સુપ્રીમ કમાન્ડર નમ્બાલા કેશવ રાવ ઉર્ફે બસવરાજુને મારી નાખ્યા.
બસવરાજુ, જેના પર 1.5 કરોડ રૂપિયાનું ઇનામ હતું, તે ભારતનો મોસ્ટ વોન્ટેડ નક્સલવાદી હતો, જેને ભારતીય દળો પરના કેટલાક ઘાતક હુ*મ*લા*ઓ પાછળ વૈચારિક ચાલક અને વ્યૂહાત્મક માસ્ટરમાઇન્ડ તરીકે વ્યાપકપણે ગણવામાં આવે છે. તેમની હ*ત્યા માઓવાદી હિંસા સામે દાયકાઓથી ચાલી આવતી લડાઈમાં એક વળાંક છે.
બળવાખોર કમાન્ડરનો ઉદય
આંધ્રપ્રદેશના શ્રીકાકુલમ જિલ્લાના જિયાન્નાપેટા ગામના વતની બસવરાજુનો જન્મ ૧૯૫૫માં એક સાદા પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતા શાળાના શિક્ષક હતા. તેમના વતન ગામ અને નજીકના તલાગામ (તેના દાદાનું ગામ ટેક્કાલી રેવન્યુ બ્લોકમાં) માં પ્રારંભિક શિક્ષણ મેળવ્યા પછી, તેમણે વારંગલમાં પ્રાદેશિક એન્જિનિયરિંગ કોલેજ (હવે NIT) માં એન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કર્યો.
કોલેજના વર્ષો દરમિયાન જ તેઓ કટ્ટરપંથી રાજકારણમાં જોડાયા, પહેલા રેડિકલ સ્ટુડન્ટ્સ યુનિયન દ્વારા અને પછી સીપીઆઈ(એમએલ) પીપલ્સ વોર દ્વારા. ૧૯૮૪માં તેમણે એમ.ટેક.નો અભ્યાસ અધવચ્ચે જ છોડી દીધો અને પોતાને સંપૂર્ણપણે માઓવાદી ચળવળમાં સમર્પિત કરી દીધા – એક એવો નિર્ણય જેના કારણે તેમણે પોતાના પરિવાર અને ભૂતપૂર્વ જીવન સાથેના તમામ સંબંધો તોડી નાખ્યા.
ગેરિલા યુક્તિઓના માસ્ટર
૧૯૮૭માં, બસવરાજુએ શ્રીલંકામાં LTTE સાથે ગેરિલા યુદ્ધની તાલીમ લીધી હોવાનું માનવામાં આવે છે, જ્યાં તેમણે વિસ્ફોટકો અને જંગલ યુદ્ધમાં વિશેષતા મેળવી હતી. વર્ષોથી, તેમણે એક રણનીતિકાર તરીકે ભયાનક પ્રતિષ્ઠા મેળવી, જેને ઘણીવાર ઘાતક માઓવાદી હુ*મ*લા*ઓ પાછળના મગજ તરીકે જોવામાં આવે છે.
તેમના નામ પરથી કરાયેલા હુ*મ*લા*ઓમાં શામેલ છે:
૨૦૧૦માં દાંતેવાડા હ*ત્યાકાંડ થયો હતો, જેમાં ૭૬ સીઆરપીએફ જવાનો માર્યા ગયા હતા.
૨૦૧૩માં જીરામ ખીણમાં થયેલા હુ*મ*લા*માં ૨૭ લોકોના મો*ત થયા હતા, જેમાં મહેન્દ્ર કર્મા જેવા ટોચના કોંગ્રેસના નેતાઓનો પણ સમાવેશ થતો હતો.
૨૦૦૩માં અલીપિરી વિસ્ફોટમાં, આંધ્રપ્રદેશના તત્કાલીન સીએમ એન. ચંદ્રબાબુ નાયડુની હ*ત્યાનો નિષ્ફળ પ્રયાસ થયો હતો.
2018 માં આંધ્રપ્રદેશના અરાકુ ખીણમાં ટીડીપી ધારાસભ્ય કિદારી સર્વેશ્વર રાવ અને ભૂતપૂર્વ ધારાસભ્ય સિવેરી સોમાની બેવડી હ*ત્યા.
વિનય, ગંગાન્ના, પ્રકાશ, બીઆર, ઉમેશ અને કેશવ જેવા અનેક ઉપનામોથી જાણીતા બસવરાજુ ગીચ જંગલવાળા વિસ્તારોમાંથી કામ કરતા હતા અને કડક ગુપ્તતા જાળવી રાખતા હતા. સુરક્ષા દળોએ દેખરેખ અને વધુ સારા સંકલન સાથે દબાણ વધાર્યું હોવા છતાં, તે દાયકાઓ સુધી ધરપકડથી બચતો રહ્યો.
ગણપતિની નિવૃત્તિ પછી, 2018 માં સીપીઆઈ (માઓવાદી) ના જનરલ સેક્રેટરી તરીકે તેમની બઢતીથી બળવાખોર સંગઠનની વ્યૂહરચના અને વિચારધારા પર તેમની પકડ વધુ મજબૂત થઈ. તેમને ચળવળનો રાજકીય અને લશ્કરી ચહેરો માનવામાં આવતો હતો.
રેડ કોરિડોર પર આંચકો: ભારતના સૌથી મોટા માઓવાદી વિરોધી ઓપરેશનની અંદર
બસવરાજુની હ*ત્યા કોઈ એકલદોકલ સફળતા નહોતી – તે માઓવાદીઓના ગઢ પર મોટા પાયે, કાળજીપૂર્વક આયોજિત હુ*મ*લા*નો તાજ રત્ન હતો. છત્તીસગઢના નારાયણપુરના જંગલોમાં સીપીઆઈ (માઓવાદી) વડાને તટસ્થ કરવામાં આવ્યા તેના થોડા દિવસો પહેલા, સુરક્ષા દળોએ દેશના ઇતિહાસમાં સૌથી મોટા અને લાંબા સમય સુધી ચાલતા માઓવાદી વિરોધી ઓપરેશનમાંનું એક શરૂ કર્યું હતું.
છત્તીસગઢ-તેલંગાણા સરહદ પર આવેલા કરરેગુટ્ટા હિલ્સના કપટી ભૂપ્રદેશમાં 24 દિવસ ચાલેલા ઓપરેશનમાં મુખ્ય ગેરિલા માળખાનો નાશ થયો, ઉચ્ચ કક્ષાના PLGA કેડરનો નાશ થયો અને સ્પષ્ટ સંદેશ આપ્યો: રેડ કોરિડોરમાં માઓવાદી વર્ચસ્વનો યુગ ઝડપથી સમાપ્ત થઈ રહ્યો છે.
ઉપરથી ખૂબ પ્રશંસા
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી અને કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અમિત શાહે આ કામગીરીની પ્રશંસા કરી અને સશસ્ત્ર દળો, ખાસ કરીને છત્તીસગઢ પોલીસના ડિસ્ટ્રિક્ટ રિઝર્વ ગાર્ડ (DRG) ને અભિનંદન આપ્યા. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ તેને “નોંધપાત્ર સફળતા” ગણાવી અને માઓવાદને નાબૂદ કરવા અને અસરગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં શાંતિ અને વિકાસ લાવવાના સરકારના સંકલ્પનો પુનરોચ્ચાર કર્યો.
શાહે પણ આ જ ભાવનાનો પડઘો પાડ્યો, આ એન્કાઉન્ટરને “રાષ્ટ્રીય ગૌરવની ક્ષણ” ગણાવી અને આ*તં*ક*વાદને જડમૂળથી નાબૂદ કરવા માટે કેન્દ્રની પ્રતિબદ્ધતાને પુનઃપુષ્ટિ કરી.
ઓપરેશનની અંદર: ભય અને દુશ્મનાવટનો સામનો કરવો
૨૧ એપ્રિલ, ૨૦૨૫ ના રોજ શરૂ કરાયેલ અને ૧૧ મે ના રોજ પૂર્ણ થયેલા આ ઓપરેશનમાં ૧,૨૦૦ ચોરસ કિલોમીટરથી વધુના વિશાળ, જંગલી વિસ્તારમાં ૨૧ એન્કાઉન્ટર થયા. સુરક્ષા દળોએ ઘાતક પ્રતિકારનો સામનો કરવો પડ્યો, જેમાં 450 થી વધુ લગાવેલા IEDનો સામનો કરવો પડ્યો – જેમાંથી 15 વિસ્ફોટ થયા, જેમાં 18 કર્મચારીઓ ઘાયલ થયા. ૪૫ ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાન અને ખતરનાક ભૂપ્રદેશ હોવા છતાં, સૈનિકો સંપૂર્ણ હિંમત અને દૃઢ નિશ્ચય સાથે આગળ વધતા રહ્યા.
ઓપરેશન ચાલુ રાખવા માટે, ટેકરીની ટોચ પર એક હેલિપેડ અને બેઝ કેમ્પ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો હતો. સુરક્ષા દળોએ અદ્યતન દેખરેખ અને 24/7 ગુપ્તચર વિશ્લેષણનો ઉપયોગ કર્યો, જેના પરિણામે 216 છુપાવાનાં સ્થળો શોધી કાઢવામાં આવ્યા, 35 થી વધુ શસ્ત્રો જપ્ત કરવામાં આવ્યા – જેમાં એક સ્નાઈપર રાઈફલનો સમાવેશ થાય છે – અને BGL શેલ, IED અને અન્ય ઘાતક શસ્ત્રો બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા ચાર માઓવાદી ટેકનિકલ એકમોનો નાશ કરવામાં આવ્યો.
૮૧૮ થી વધુ શેલ, ૮૯૯ બંડલ ડિટોનેટિંગ કોર્ડ અને મોટી માત્રામાં વિસ્ફોટકો મળી આવ્યા હતા. રાશન, દવા અને રોજિંદા ઉપયોગની વસ્તુઓ જેવી સામગ્રી સૂચવે છે કે આ વિસ્તાર માઓવાદીઓનો સુસ્થાપિત ઠેકાણું હતો.
એક ગઢનું પતન
૬૦ કિલોમીટરની લંબાઈમાં ફેલાયેલો, કરેગુટ્ટાલુ ટેકરીઓ છેલ્લા અઢી વર્ષમાં માઓવાદીઓનો ગઢ બની ગયો હતો, જ્યાં ૩૦૦-૩૫૦ સશસ્ત્ર કાર્યકરો, જેમાં ટેકનિકલ વિંગ અને PLGA ની અન્ય મુખ્ય વિંગનો સમાવેશ થાય છે, તેમણે અહીં આશરો લીધો હોવાના અહેવાલ છે. સુરક્ષા દળો હવે દાવો કરે છે કે આ મહત્વપૂર્ણ બળવાખોર ઠેકાણાને તટસ્થ કરી દેવામાં આવ્યો છે.
સીઆરપીએફ ડીજી જી.પી. સિંહના મતે, આ ઓપરેશન “અત્યાર સુધીનો સૌથી વ્યાપક અને સંકલિત માઓવાદી વિરોધી પ્રયાસ” છે. છત્તીસગઢના ડીજીપી અરુણ દેવ ગૌતમે જણાવ્યું હતું કે, “તેમની અજેયતા પરની માન્યતા તૂટી ગઈ છે.”
બળવાખોરોનો પ્રતિભાવ અને વાટાઘાટો માટે અપીલ
પ્રેસ બ્રીફિંગના થોડા સમય પહેલા, માઓવાદી સેન્ટ્રલ કમિટીના સભ્ય અને પ્રવક્તા અભયે એક નિવેદન બહાર પાડીને 26 કેડરોની હ*ત્યાનો સ્વીકાર કર્યો અને શાંતિ વાટાઘાટો માટે અપીલ કરી. તેમણે વડા પ્રધાન મોદીને વાટાઘાટો અંગે સરકારનું વલણ સ્પષ્ટ કરવા હાકલ કરી – આટલા નિર્ણાયક પરાજય પછી બળવાખોરો તરફથી એક દુર્લભ પહેલ.
ઘાતકતાથી વૃદ્ધિ સુધી
2014 થી, સુરક્ષા દળોએ સંકલિત તાલીમ, સુધારેલી ટેકનોલોજી અને સંયુક્ત મિશન સાથે કામગીરીમાં વધારો કર્યો છે. સત્તાવાર આંકડા મુજબ:
માઓવાદી પ્રભાવિત જિલ્લાઓની સંખ્યા 2014 માં 76 થી ઘટીને 2024 માં 42 થઈ જશે.
સુરક્ષા કર્મચારીઓના જાનહાનિમાં તીવ્ર ઘટાડો – 2014 માં 88 થી 2024 માં 19.
માઓવાદીઓ દ્વારા આત્મસમર્પણ કરનારાઓની સંખ્યા વધી રહી છે, 2024 માં 928 અને 2025 માં 700 થી વધુ માઓવાદીઓએ આત્મસમર્પણ કર્યું છે.
એન્કાઉન્ટર વધુ તીવ્ર બન્યા છે, ફક્ત 2025 ના પ્રથમ ચાર મહિનામાં 197 માઓવાદીઓ માર્યા ગયા છે.
સમાંતર વિકાસ પ્રયાસો ચાલી રહ્યા છે, જેમાં ડાબેરી ઉગ્રવાદથી પ્રભાવિત વિસ્તારોમાં 320 થી વધુ સુરક્ષા કેમ્પ અને 68 નાઇટ-લેન્ડિંગ હેલિપેડ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. રસ્તાઓ, શાળાઓ અને મોબાઇલ કનેક્ટિવિટી જેવી માળખાગત સુવિધાઓ અગાઉ દુર્ગમ વિસ્તારોમાં સતત ફેલાઈ રહી છે.
ભંડોળ બંધ થઈ ગયું, બાળ સૈનિકોની નિંદા થઈ
NIA અને રાજ્ય તપાસ એજન્સીઓ જેવી સુરક્ષા એજન્સીઓએ માઓવાદીઓના ભંડોળ પર કડક કાર્યવાહી કરી છે. સત્તાવાળાઓએ બાળ સૈનિકોના સતત ઉપયોગની નિંદા કરી, બાલા સંઘમ અને ચેતના નાટ્ય મંડળી જેવી પાંખોમાં તેમની ભરતીની નોંધ લીધી – જ્યાં તેઓ પહેલા સંદેશવાહક હોય છે અને પછી લડવૈયા તરીકે તાલીમ પામે છે.
અંતિમ દબાણ: 2026 સુધીનું કાઉન્ટડાઉન
માઓવાદી કમાન્ડ માળખું હવે ખંડિત હોવાનું કહેવાય છે, જેમાં બચી ગયેલા નેતાઓ અલગ, નાના જૂથોમાં કાર્યરત છે. સુરક્ષા દળોનો ઉદ્દેશ્ય 2025 ના અંત સુધીમાં બાકીના નેતૃત્વને ખતમ કરવાનો અથવા તેમને શરણાગતિ સ્વીકારવા માટે દબાણ કરવાનો છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય 2026 સુધીમાં માઓવાદી ખતરાને સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરવાનો છે.
ટોચના અધિકારીઓના મતે, આ ઓપરેશન માત્ર એક વ્યૂહાત્મક સફળતા નથી – તે એક મનોવૈજ્ઞાનિક વળાંક છે. ડીજીપી ગૌતમે કહ્યું, “તેણે માઓવાદીઓની અજેયતાની દંતકથાને તોડી નાખી છે, અને ભારતના હૃદયમાં આતંકવાદ મુક્ત ભવિષ્ય માટે આશા ફરી જાગૃત કરી છે.”
