રખડતા ઢોર પછી કુતરાઓનાં ઘર બનશે?

 ‘શું શેરી કૂતરાઓ પાસે ખાનગી ઘર છે?’ રખડતા કૂતરાઓને ખવડાવવા પર હાઈકોર્ટના પ્રતિબંધ સામેની અરજીની સુનાવણી કરતી વખતે સુપ્રીમ કોર્ટનો સવાલ

ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે  બુધવારે  એક મહત્વપૂર્ણ અવલોકન કર્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટે દેશભરમાં રખડતા ઢોર માફક શેરી કુતરાઓ અંગે આ અવલોકન કર્યું હતું. સુપ્રીમે સવાલ પૂછ્યો હતો કે, શું શેરી કુતરાઓ પાસે તેમનું ઘર છે? જે દિશા સૂચક છે કે, કદાચ હવે રખડતા ઢોર માફક શેરી કુતરાઓ માટે રહેઠાણ બનાવવા તરફ પગલાં લેવા સુપ્રીમ કોર્ટે આંગળી ચીંધી છે. વાસ્તવમાં નાગપૂરમાં જાહેર સ્થળો પર રખડતા કુતરાઓને ખવડાવવા પર બોમ્બે હાઇકોર્ટની નાગપુર બેંચે  પ્રતિબંધ મુક્યો હતો. જેની સામે સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું છે કે, જાહેર સ્થળ પર કુતરાઓને ખવડાવનાર  વિરુદ્ધ કોઈ કાર્યવાહી નહિ કરવામાં આવે તેવો આદેશ આપ્યો છે. શેરી કુતરાઓનો ત્રાસ વધી જતા ઓક્ટોબર માસમાં હાઇકોર્ટે એવો આદેશ આપ્યો હતો કે, જે લોકો રખડતા કુતરાઓને જે લોકો ખવડાવવા ઇચ્છતા હોય તેઓ પહેલા આ કુતરાને દત્તક લઈને તેના રહેઠાણની વ્યવસ્થા ફરજીયાતપણે કરવી પડશે ત્યારબાદ તેમણે કુતરાની નોંધણી  કરાવવી પડશે અને ત્યારબાદ તેઓ તે શ્વાનની સાર સંભાળ રાખી શકશે.

સુપ્રીમ કોર્ટનાં ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના અને જસ્ટિસ જે.કે. મહેશ્વરીની ડિવિઝન બેન્ચે પ્રથમ દૃષ્ટિએ અલગ વલણ અપનાવ્યું હતું અને હાઈકોર્ટના અવલોકન પર સ્ટે મૂક્યો હતો જેમાં આ પૂર્વશરત મૂકવામાં આવી હતી. જસ્ટિસ ખન્નાએ મૌખિક રીતે કહ્યું હતું કે, તમે આગ્રહ કરી શકતા નથી કે જે લોકો કૂતરાઓને ખવડાવવા માંગે છે તેઓએ તેમને દત્તક લેવું જોઈએ અથવા તેમને આશ્રયસ્થાનોમાં મૂકવા જોઈએ.

જસ્ટિસ ખન્નાએ કહ્યું કે તમામ રખડતા કૂતરાઓને શેલ્ટર હોમમાં લઈ જઈ શકાય નહીં કે કેદમાં રાખી શકાય નહીં.  આ એક આત્યંતિક પરિસ્થિતિ છે જે અસ્વીકાર્ય છે. જ્યાં જરૂરી હોય ત્યાં, તેમની સંખ્યા સાથે વ્યવહાર કરવા માટે સ્થાનાંતરણને ધ્યાનમાં લેવામાં આવી શકે છે. પરંતુ, જ્યાં વસ્તી નિયંત્રણમાં છે, ત્યાં શેરી કૂતરાઓને તેઓ જ્યાં છે ત્યાં રહેવા દોઝ તેવું કોર્ટે નોંધ્યું હતું.

માનવ સુરક્ષા અને પશુ કલ્યાણ વચ્ચે યોગ્ય સંતુલન જાળવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકતા જસ્ટિસ ખન્નાએ કહ્યું, જ્યારે માનવીઓ અને મોટર કાર બંને જાહેર માર્ગ પર હોય ત્યારે ઉદાહરણ તરીકે અકસ્માતો થવાના જ છે. મનુષ્યો પોતાના હિતો માટે ટકરાવ થતા હોય છે. જો મનુષ્યો સમજણ બતાવે તો પીનલ કોડ અને અન્ય ફોજદારી જોગવાઈઓની જરૂર જ રહેતી નથી,  અદાલતોની પણ જરૂર રહેતી નથી પરંતુ જેમ મનુષ્ય ખોટું કરી શકે છે તેમ રખડતા કૂતરાઓ પણ ઉપદ્રવ કરી શકે છે. તેથી આપણે બંને પક્ષોનું ધ્યાન રાખવું પડશે.

તેમણે કહ્યું, જો કૂતરાઓ ન હોય તો અન્ય પરિણામો પણ હોઈ શકે છે. અન્ય સમસ્યાઓ પણ ઊભી થઈ શકે છે. તેથી આ સમયે કંઈક કરવું જોઈએ. એનિમલ વેલ્ફેર બોર્ડે સર્વોચ્ચ અદાલતને જાણ કરી હતી કે જો કૂતરાઓને ભૂખ્યા રહેવા માટે છોડી દેવામાં આવે તો તેઓ વધુ હિંસક બની શકે છે. બેન્ચને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, જો એનિમલ વેલ્ફેર બોર્ડ દ્વારા તમામ રાજ્યોને જારી કરવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકાનું યોગ્ય રીતે પાલન કરવામાં આવે તો આ સમસ્યાનો ઉકેલ આવી શકે છે.

જસ્ટિસ ખન્નાએ એ પણ સ્વીકાર્યું હતું કે રખડતા કૂતરાઓ જો તેઓ જે સમુદાયના છે તેમને ખવડાવવામાં ન આવે તો, ખોરાક માટે ડસ્ટબિનમાં સફાઈનો આશરો લેવો પડશે. વરિષ્ઠ એડવોકેટ ગોપાલ શંકરનારાયણે હાઈકોર્ટના આદેશ પર વચગાળાના સ્ટેનો વિરોધ કરતા અરજદાર તરફથી હાજર થતા કહ્યું હતું કે, કચરાના ઢગલા પાસે કૂતરાઓને ખવડાવવાથી ગંભીર બીમારીઓ ફેલાઈ શકે છે.  આ ટીપ્પણીએ 21 ઓક્ટોબરના આદેશ પર સ્ટે મૂકવાની દલીલ કરનારા વકીલોમાંથી એકનો તીક્ષ્ણ જવાબ આપ્યો હતો.  તેથી તેઓને અમારા દ્વારા ખવડાવવું આવશ્યક છે.

જસ્ટિસ ખન્નાએ હાઈકોર્ટના આદેશને યોગ્ય ઠેરવવાનો પ્રયાસ કરતા અન્ય વકીલની દલીલોને પણ ફગાવી દીધી હતી અને કહ્યું હતું કે, હાઈકોર્ટે જે કર્યું છે તે માત્ર સાર્વજનિક સ્થળોએ કૂતરાઓને ખવડાવવા પર પ્રતિબંધ છે.”  રખડતા કૂતરાઓ ક્યાં રહે છે? શું તેમની પાસે ખાનગી ઘર છે?

ન્યાયાધીશે કહ્યું કે રખડતા કૂતરાઓ સાર્વજનિક સ્થળોએ રહે છે અને તેથી તેમને જાહેર સ્થળોએ ખવડાવવાની મંજૂરી આપવી જોઈએ. વચગાળાનો આદેશ પસાર કરીને બેન્ચે મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનને જાહેર સ્થળોએ એવા વિસ્તારોને ઓળખવા માટે નિર્દેશ આપ્યો કે જેનો ઉપયોગ રખડતા કૂતરાઓને ખવડાવવા માટે થઈ શકે. જસ્ટિસ ખન્નાએ સીમાંકિત ફીડિંગ વિસ્તારોની કૂતરા ફીડર્સને જાણ કરવા માટે શેરીઓની સફાઈ કરનારા સફાઈ કામદારોની સેવાઓને રોજગારી આપવાનું સૂચન કર્યું. જસ્ટિસ ખન્નાએ કહ્યું, જો તમે ખરેખર આ કવાયત કરવા માંગો છો, તો તેમાં બે દિવસથી વધુ સમય લાગશે નહીં.

• પહેલા શ્વાન ને દત્તક લો અને ત્યારબાદ ખવડાવો બોમ્બે હાઇકોર્ટનો આદેશ

નાગપૂરમાં જાહેર સ્થળો પર રખડતા કુતરાઓને ખવડાવવા પર બોમ્બે હાઇકોર્ટની નાગપુર બેંચે  પ્રતિબંધ મુક્યો હતો. જેની સામે સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું છે કે, જાહેર સ્થળ પર કુતરાઓને ખવડાવનાર  વિરુદ્ધ કોઈ કાર્યવાહી નહિ કરવામાં આવે તેવો આદેશ આપ્યો છે. શેરી કુતરાઓનો ત્રાસ વધી જતા ઓક્ટોબર માસમાં હાઇકોર્ટે એવો આદેશ આપ્યો હતો કે, જે લોકો રખડતા કુતરાઓને જે લોકો ખવડાવવા ઇચ્છતા હોય તેઓ પહેલા આ કુતરાને દત્તક લઈને તેના રહેઠાણની વ્યવસ્થા ફરજીયાતપણે કરવી પડશે ત્યારબાદ તેમણે કુતરાની નોંધણી  કરાવવી પડશે અને ત્યારબાદ તેઓ તે શ્વાનની સાર સંભાળ રાખી શકશે.

• મનુષ્ય અને પશુઓ વચ્ચે સંતુલન જાળવવું અત્યંત જરૂરી: રખડતા શ્વાન નાં રહેઠાણની વૈકલ્પિક વ્યવસ્થા કરવા અદાલતનો આદેશ

માનવ સુરક્ષા અને પશુ કલ્યાણ વચ્ચે યોગ્ય સંતુલન જાળવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકતા જસ્ટિસ ખન્નાએ કહ્યું, જ્યારે માનવીઓ અને મોટર કાર બંને જાહેર માર્ગ પર હોય ત્યારે ઉદાહરણ તરીકે અકસ્માતો થવાના જ છે. મનુષ્યો પોતાના હિતો માટે ટકરાવ થતા હોય છે. જો મનુષ્યો સમજણ બતાવે તો પીનલ કોડ અને અન્ય ફોજદારી જોગવાઈઓની જરૂર જ રહેતી નથી,  અદાલતોની પણ જરૂર રહેતી નથી પરંતુ જેમ મનુષ્ય ખોટું કરી શકે છે તેમ રખડતા કૂતરાઓ પણ ઉપદ્રવ કરી શકે છે. તેથી આપણે બંને પક્ષોનું ધ્યાન રાખવું પડશે.તેમણે કહ્યું, જો કૂતરાઓ ન હોય તો અન્ય પરિણામો પણ હોઈ શકે છે. અન્ય સમસ્યાઓ પણ ઊભી થઈ શકે છે. તેથી આ સમયે કંઈક કરવું જોઈએ.