ભારત સોનાના સૌથી મોટા બજારોમાંનું એક છે અને વધતી સમૃદ્ધિ તેની માંગમાં વધારો કરી રહી છે. સોનું કંઈપણ ઉત્પન્ન કરી શકતું નથી, તેથી તે એક અનુત્પાદક સંપત્તિ છે. તેની વૃદ્ધિ એ માન્યતા પર આધાર રાખે છે કે ભવિષ્યમાં અન્ય કોઈ તેના માટે વધુ ચૂકવણી કરશે. જો કોઈ રોકાણ શેર અથવા ડેટ સાધનોમાં કરવામાં આવે છે, તો તે દેશની ઉત્પાદકતા અને આર્થિક વૃદ્ધિમાં ફાળો આપશે.
અલગ-અલગ સમયે, ભારત સરકારે લોકો દ્વારા સોનાની હોલ્ડિંગ ઘટાડવાનાં પગલાં લીધાં છે. 1965 માં, બિનહિસાબી સંપત્તિ માટે કર મુક્તિ સાથે ગોલ્ડ બોન્ડ યોજના રજૂ કરવામાં આવી હતી. 1968માં, સરકારે વ્યક્તિગત કબજામાં સોનાના વેચાણ અને હોલ્ડિંગને નિયંત્રિત કરવા માટે ગોલ્ડ (નિયંત્રણ) કાયદો બહાર પાડ્યો હતો. જોકે, 6 જૂન, 1990ના રોજ ગોલ્ડ કંટ્રોલ એક્ટ નાબૂદ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં આર્થિક ઉદારીકરણની શરૂઆત થઈ હતી.
સરકાર સાર્વભૌમ ગોલ્ડ બોન્ડ સ્કીમ જારી કરી રહી છે અને કોઈ પણ વ્યક્તિ તેને હોલ્ડ કર્યા વિના સોનામાં રોકાણ કરી શકે છે. પરિપક્વતા સમયે રોકાણકાર પાસે સોનાની સમકક્ષ કિંમત હોઈ શકે છે અને બોન્ડ પણ વેપાર કરી શકાય તેવા હોય છે. તે થોડું વ્યાજ પણ મેળવી શકે છે. જો કે, ઓગસ્ટ 2021માં નાણામંત્રીના નિવેદન અનુસાર, સરકારે તેમની શરૂઆતથી માત્ર 31,290 કરોડ રૂપિયા વસૂલ કર્યા છે.
ત્યારબાદ સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા દ્વારા નવી ગોલ્ડ ડિપોઝીટ સ્કીમ લાવવામાં આવી, જેથી લોકો સરકારમાં સોનું જમા કરી શકે, સ્કીમના સમયગાળા દરમિયાન વ્યાજ મેળવી શકે અને મેચ્યોરિટી પર ગોલ્ડ બુલિયન અથવા રોકડ રકમ મેળવી શકે. પરંતુ રોકાણકારોને સોનું જમા કરાવવા માટે ઘરેણાં ઓગળવા પડતા હોવાથી આ સ્કીમ લોકો માટે આકર્ષક ન હતી.
સોનાના દાગીના સામે ધિરાણ બંધ કરવાથી લોકો તેમના હોલ્ડિંગ વેચવા મજબૂર થશે. હકીકતમાં, આવી લોનમાં વધુ માર્જિન અને ઊંચા વ્યાજ દરો હોવા જોઈએ. છેલ્લા 3 વર્ષ દરમિયાન ભારત દ્વારા આયાત કરાયેલા સોનાનું વિદેશી વિનિમય મૂલ્ય રૂ. 3440.94 (નાણાકીય વર્ષ 2022), રૂ. 2542.88 (નાણાકીય વર્ષ 2021) અને રૂ. 1992.50 (નાણાકીય વર્ષ 2020) હતું.
સામાન્ય રીતે દર વર્ષે 1,000 ટન સોનાની આયાત કરીએ છીએ અને એવો અંદાજ છે કે અન્ય 200 ટન અનૌપચારિક માધ્યમો દ્વારા ઉમેરવામાં આવે છે. હોલ્ડની આયાત માટે નોંધપાત્ર વિદેશી હૂંડિયામણ ખર્ચવામાં આવે છે. સરકાર અને આરબીઆઇ સોના જેવી બિનઉત્પાદક અસ્કયામતોની વધુ પડતી હોલ્ડિંગ સામે લોકોને નિરાશ કરવા માટે જરૂરી પગલાં લેવા જોઈએ.
