વિદેશી મુદ્રા ભંડાર ઘટવા છતાં અર્થતંત્ર ટનાટન રહેવા સક્ષમ

ભારતનો વિકાસ દર સારો હોવા ઉપરાંત કેન્દ્ર સરકાર અને આરબીઆઇએ લીધેલા પગલાઓની અસર અર્થતંત્રની ગતિ ધીમી નહીં પડવા દે

ઉભરતી એશિયાઈ અર્થવ્યવસ્થાઓ આ દિવસોમાં મોટી સમસ્યાનો સામનો કરી રહી છે.  આ અર્થતંત્રોના વિદેશી મુદ્રા ભંડાર ઝડપથી ઘટી રહ્યા છે જે ચિંતાનો વિષય છે. જો કે ભારતનું  વિદેશી મુદ્રા ભંડાર ભલે ઘટી રહ્યું હોય, પરંતુ અર્થતંત્ર એ રીતે આગળ વધી રહ્યું છે કે તેમાં કોઈ અવરોધ વધુ અસર કરી શકે તેમ નથી.

આ દિવસોમાં મોટા ભાગની એશિયન અર્થવ્યવસ્થાઓ ડોલરની મજબૂતીનો ભોગ બની રહી છે.  ઘણી સેન્ટ્રલ બેંકો તેમની કરન્સીના ઘટાડાને રોકવા માટે બજારમાં હસ્તક્ષેપ કરી રહી છે.  તેઓ ચલણ બજારમાં તેમના વિદેશી વિનિમય ભંડોળમાંથી ડોલરનું વેચાણ કરી રહ્યા છે.  પરંતુ એવું બની રહ્યું છે કે તેમની તિજોરી દિવસેને દિવસે ખાલી થઈ રહી છે.  જો આ સ્થિતિ હજુ થોડા દિવસો સુધી ચાલુ રહેશે તો ટૂંક સમયમાં એશિયન દેશોની સેન્ટ્રલ બેંકોએ કરન્સી માર્કેટમાં હસ્તક્ષેપ કરવાનું બંધ કરવું પડશે.પરંતુ ખરો પડકાર તે પછી શરૂ થશે.  સંભવ છે કે આ પછી આ દેશોમાં સ્થાનિક ચલણ સામે ડોલર મજબૂત થાય.  જો આ લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહેશે તો સ્થાનિક ચલણમાં અવમૂલ્યનની સ્થિતિ સર્જાશે.

આ વર્ષની શરૂઆતમાં આ દેશોનો વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડાર લગભગ 10 મહિનાની આયાત જેટલો હતો.  ઓગસ્ટ 2020માં તે 16 મહિનાની ઊંચી સપાટીએ હતો.  બ્લૂમબર્ગ દ્વારા સંકલિત કરવામાં આવેલા ડેટા અનુસાર, થાઈલેન્ડમાં જીડીપીની ટકાવારી તરીકે વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં સૌથી મોટો ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, ત્યારબાદ મલેશિયા અને ભારત આવે છે.  સ્ટાન્ડર્ડ ચાર્ટર્ડનો અંદાજ છે કે આયાતને આવરી લેવા માટે ભારતમાં લગભગ નવ મહિના, ઇન્ડોનેશિયા પાસે છ, ફિલિપાઇન્સ પાસે આઠ અને દક્ષિણ કોરિયા પાસે સાત મહિનાનું વિદેશી હૂંડિયામણ બાકી છે.

આ પરિસ્થિતિને જોતાં, કોઈપણ મંદીના સંકેત એશિયન કરન્સી માટે નુકસાનમાં વધારો કરી શકે છે.  એવી ઘણી એશિયન કરન્સી છે જેમાં તાજેતરના સમયમાં ડોલર સામે સૌથી મોટો ઘટાડો જોવા મળ્યો છે.  તે તદ્દન શક્ય છે કે કેટલાક દેશોની કેન્દ્રીય બેંકો ડોલરને વેચવાને બદલે ખરીદવામાં વ્યસ્ત હોય.  તેમનું ધ્યાન આયાત ફુગાવાથી નિકાસ વધારવા તરફ પણ જઈ શકે છે.

ફોરેન એક્સચેન્જ માર્કેટમાં હસ્તક્ષેપની બાબતમાં ભારત અને થાઈલેન્ડ સૌથી વધુ આક્રમક રહ્યા છે.  તેઓએ તેમના વિદેશી અનામતનો ઉપયોગ કરીને સ્થાનિક ચલણમાં ઘટાડાને રોકવા માટે તેમના શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કર્યા છે.

ભારતની સ્થિતિ અન્ય દેશો કરતા ઘણી સારી છે. જીડીપીના આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો ભારતનો વિકાસ દર હાલમાં સૌથી વધુ છે.  નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે કહ્યું છે કે રૂપિયાના અવમૂલ્યનનું સંકટ નહીં આવે.  આરબીઆઈએ થોડા દિવસો પહેલા કહ્યું હતું કે તે રૂપિયામાં કોઈપણ તીવ્ર અવમૂલ્યનને રોકવા માટે શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કરશે.  આરબીઆઈના આ પ્રયાસોની અસર પણ દેખાઈ રહી છે અને હવે રૂપિયો ધીમે ધીમે સ્થિર થઈ રહ્યો છે. રૂપિયાની ગતિ ધીમે ધીમે બજારના વલણો સાથે સુસંગત થાય તેની ખાતરી કરવા માટે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા જરૂરી પગલાં લઈ રહી છે.

• ઓગસ્ટમાં આયાત વધતા વેપાર ખાધ બમણી થઈ

કેન્દ્રીય વાણિજ્ય મંત્રાલય દ્વારા જારી કરવામાં આવેલા આંકડા અનુસાર ઓગસ્ટ મહિનામાં દેશની વ્યાપાર ખાધ બમણીથી વધુ થઈ ગઈ છે. ઓગસ્ટ મહિનામાં ભારતની વેપાર ખાધ  27.98 બિલિયન ડોલર એટલે કે 2.23 લાખ કરોડે પહોંચી ગઈ છે, જે ઓગસ્ટ 2021 મહિનાની સરખામણીમાં બમણીથી વધુ છે.  ગયા વર્ષે ઓગસ્ટમાં વેપાર ખાધ 11.71 બિલિયન ડોલર નોંધાઈ હતી.  ડેટા અનુસાર, દેશની વેપાર ખાધ એપ્રિલથી ઓગસ્ટ વચ્ચે વધીને 124.52 બિલિયન ડોલર થઈ ગઈ છે, જે ગયા નાણાકીય વર્ષના સમાન સમયગાળામાં 53.78 બિલિયન ડોલર હતી.  ઓગસ્ટ મહિનામાં દેશની આયાત 37.28 ટકા વધીને 61.9 બિલિયન ડોલર થઈ છે.

• ક્રૂડ ઓઈલની આયાતમાં 87.44 ટકાનો ધરખમ વધારો

ભારત સૌથી વધુ ક્રૂડ ઓઈલની આયાત કરે છે, જેના કારણે તેની આયાત નિકાસ કરતા ઘણી વધારે છે.  ઓગસ્ટ મહિનામાં ક્રૂડ ઓઈલની આયાત 87.44 ટકા વધીને 17.7 બિલિયન ડોલર થઈ છે.  જોકે, સોનાની આયાતમાં 47 ટકાનો ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, જેમાં ઓગસ્ટમાં સોનાની આયાત ઘટીને 3.57 બિલિયન ડોલર થઈ હતી, જ્યારે ચાંદીની આયાત ગયા વર્ષના ઑગસ્ટમાં 15.49 મિલિયન ડોલરથી વધીને 684.34 મિલિયન ડોલરની નજીક પહોંચી હતી.

• મુખ્ય કોમોડિટીની આયાતમાં પણ વધારો : પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોની નિકાસ વધી

ઓગસ્ટમાં મુખ્ય કોમોડિટી પ્રોડક્ટ્સની આયાતમાં નોંધપાત્ર વધારો જોવા મળ્યો હતો.  કોલસો, કોક અને બ્રિકેટ્સની આયાત 133.64 ટકા વધીને 4.5 બિલિયન ડોલર, કેમિકલની આયાત 43 ટકા વધીને 3 બિલિયન ડોલર, વેજિટેબલ ઓઇલ 41.55 ટકા વધીને 2 બિલિયન ડોલરની નજીક પહોંચી છે.  આ સાથે ઈલેક્ટ્રોનિક સામાન, ચોખા, ચા, કોફી અને રસાયણોની આયાતમાં પણ વધારો જોવા મળ્યો હતો.  તે જ સમયે, પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોની નિકાસ 22.76 ટકા વધીને 5.71 બીલીયન ડોલર થઈ છે.  એ જ રીતે કેમિકલ્સ અને ફાર્મા સંબંધિત શિપમેન્ટ 13.47 ટકા અને 6.76 ટકા વધીને 2.53 બિલિયન ડોલર  અને 2.14 બિલિયન ડોલર થયું છે.

• નિકાસ 1.62 ટકા વધીને 2.71 લાખ કરોડ થઈ

ઓગસ્ટ મહિનામાં દેશની નિકાસ 1.62 ટકા વધીને 33.92 બિલિયન ડોલર એટલે કે ની નજીક પહોંચી ગઈ છે.  ચાલુ નાણાકીય વર્ષના એપ્રિલથી ઓગસ્ટની વચ્ચે દેશની નિકાસ 17.68 ટકા વધીને 193.51 બિલિયન ડોલર પર પહોંચી ગઈ છે.  જ્યારે આ સમયગાળા દરમિયાન દેશની આયાત 45.74 ટકા વધીને 318 બિલિયન ડોલર થઈ છે.

• ભારતનો 32 લાખ કરોડનો ખાદ્ય ઉત્પાદન ઉદ્યોગ અર્થતંત્રને મોટો ફાયદો કરાવી શકે છે

ભારતનો ખાદ્ય ઉત્પાદન ઉદ્યોગ 400 બિલિયન ડોલર એટલે કે 32 લાખ કરોડથી વધુનું મૂલ્ય ધરાવે છે, જે દેશની લગભગ અડધાથી વધુ વસ્તી માટે આજીવિકાનો પ્રાથમિક સ્ત્રોત છે. કૃષિ-ઉત્પાદનમાં ભારતનો હિસ્સો વૈશ્વિક સ્તરે 9.5% છે, જ્યારે એકંદર ખાદ્ય ઉત્પાદનોની નિકાસમાં તેનો હિસ્સો 2થી3% છે. અહેવાલ મુજબ પ્રોસેસ્ડ ફૂડ કેટેગરીની નિકાસમાં હિસ્સો 1થી2% કરતા પણ ઓછો છે. કોરોના બાદ ધતી જતી જાગૃતિ, સગવડતા અને જીવનશૈલીમાં બદલાવ અને આરોગ્ય સભાનતાને કારણે ગ્રાહકોના વલણમાં પરિવર્તન આવ્યું છે. ગ્રાહકો પ્રોસેસ્ડ અને પેકેજ્ડ ખોરાક તરફ આકર્ષિત થઈ રહ્યા છે.  ફૂડ પ્રોસેસિંગ ઉદ્યોગમાં આ નવી સર્જાયેલી તકો ભારત માટે નિકાસ પર ભારપૂર્વક ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા અને વધતા વૈશ્વિક બજારને કબજે કરવાની તકનો લાભ લેવા માટે સતત પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. નાણાકીય વર્ષ 2022માં ભારતમાંથી કુલ કૃષિ અને ખાદ્યપદાર્થ સંબંધિત નિકાસનું મૂલ્ય લગભગ 50 બિલિયન ડોલર હતું.

• ડોલરની મજબૂતાઈ વિદેશ અભ્યાસ કરતા ભારતીય છાત્રોનું બજેટ ખોરવી રહી છે!!
• રૂપિયાનું અવમૂલ્યન છાત્રો માટે નુકસાનકારક તો ત્યાં નોકરી કરનારાઓ માટે ફાયદારૂપ

યુએસ ડોલર સામે રૂપિયામાં ઘટાડો થતા જ ત્યાં અભ્યાસ કરતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓના માતા પિતાને પણ આર્થિક સંકટ શરૂ થઈ જાય છે.  અધૂરામાં પૂરું તેઓએ આ વખતે અમેરિકામાં ફુગાવાને પણ મેનેજ કરવો પડશે. અમેરિકાએ આ વર્ષે ભારતીયોને 82,000 સ્ટુડન્ટ વિઝા આપ્યા છે.

તાજેતરના સમયમાં ડોલર સામે રૂપિયો નબળો પડી રહ્યો છે અને ડોલર સામે 80.05ની સર્વકાલીન નીચી સપાટીએ પહોંચ્યો હતો, જેનાથી વાલીઓ જેમના સંતાનો યુએસમાં અભ્યાસ કરી રહ્યાં છે તેઓ ચિંતામાં મૂકાયા હતા. ડોલરની વૃદ્ધિ ભારતીય માતા-પિતા માટે મોંઘી બને છે કારણ કે તેમને ડોલર ખરીદવા માટે વધુ રૂપિયા ખર્ચવા પડે છે અને તેમના સંતાનોને બીજા ખર્ચમાં ઘટાડો કરવો પડે છે. યુ.એસ.માં ઘણા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ પાર્ટ ટાઈમ નોકરીઓ કરી રહ્યા છે જેથી તેઓ તેમના ભારતીય માતા-પિતા પરનો ભાર ઓછો કરી શકે. જો કે નોકરી એ ચલણની અસ્થિરતા અને ફુગાવા સામેનું મોટું બચાવ હથિયાર છે.  બીજી તરફ, ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ કે જેમણે યુએસમાં તેમનું શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યું છે અને ત્યાં નોકરી કરી છે, તેઓ હવે ખુશ છે કારણ કે તેઓ જે ડોલર ઘરે પાછા મોકલે છે તેનાથી વધુ રૂપિયા મળે છે.