ફોજદારી-દિવાની દાવામાં કોલ ડિટેઇલ્સને પુરાવા તરીકે રજૂ કરી શકાય !!
ટેલિકોમ કંપનીઓ ગ્રાહકની કોલ્સની તમામ વિગતો ૨ વર્ષ સુધી ડીલીટ કરી શકે નહીં !!
અબતક, રાજકોટ
મોબાઈલ એ માત્ર ટેલિકોમ્યુનિકેશનનું માધ્યમ નથી પણ રેકોર્ડ પણ છે. ટેલિકોમ કંપની પાસે કોણે, ક્યાં અને કયા સ્થળે કઈ વ્યક્તિ સાથે વાત કરી તેની સંપૂર્ણ વિગતો ઉપલબ્ધ હોય છે. કોર્ટમાં આ કોલ ડીટેઈલનો પુરાવા તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. કોર્ટ કોઈપણ હકીકત સાબિત કરવા પુરાવા તરીકે આવી કોલ વિગતો રજૂ કરી શકે છે. જેમ કે કોઈ ફોજદારી કેસ ચાલી રહ્યો હોય અને કોઈ વ્યક્તિ સામે હત્યાનો આરોપ હોય, તો પોલીસ અધિકારી પણ તે વ્યક્તિ વિશેના આરોપને સાબિત કરવા માટે કોલ ડિટેઈલની મદદ લઈ શકે છે અને તેની તપાસમાં કોર્ટમાં કૉલ ડિટેલ્સ રજૂ કરી શકે છે. એવું કહી શકાય કે, જે વ્યક્તિ પર આરોપો લગાવવામાં આવ્યા છે તે વ્યક્તિએ મૃત્યુ પામનાર વ્યક્તિ સાથે સતત અને લાંબી વાત કરી હતી. આનાથી સાબિત થાય છે કે જે વ્યક્તિ પર આરોપ મૂકવામાં આવ્યો છે તેના મૃત્યુ પામેલા વ્યક્તિ સાથે કોઈ સંબંધ છે.
ટેલિકોમ કંપની દ્વારા કોઈપણ મોબાઈલમાં અથવા લેન્ડલાઈન ફોનમાં ચાલતા સિમ માટે ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે. આ ટેલિકોમ કંપની તેના દરેક યુઝરના તમામ રેકોર્ડ જાળવી રાખે છે. ટેલિકોમ વિભાગે એક નોટિફિકેશનમાં જાહેરાત કરી છે કે, તમામ ટેલિકોમ કંપનીઓએ ૨ વર્ષ માટે કોલ ડિટેઈલ ડેટા રાખવાનો રહેશે. મતલબ કે કોઈપણ ટેલિકોમ કંપની ૨ વર્ષ પહેલા કોઈપણ યુઝરનો ડેટા ડિલીટ નહીં કરી શકે.
આ ૨ વર્ષ પછી પણ જો ટેલિકોમ કંપનીએ ડેટા ડિલીટ કરવો હોય તો તેને ટેલિકોમ વિભાગની પરવાનગી લેવી પડશે, તો જ તે ડેટા ડિલીટ કરી શકાશે. મતલબ કે ટેલિકોમ કંપનીઓને તેમના તમામ યુઝર્સના ડેટા તેમની પાસે ઉપલબ્ધ રાખવાની જવાબદારી આપવામાં આવી છે.
કોલ ડિટેઇલ્સમાં કેવી કેવી વિગતકનો સમાવેશ થાય છે તે અંગે જો વાત કરવામાં આવે તક કોઈપણ યુઝરનો મોબાઈલ નંબર, તે મોબાઈલ નંબરના તમામ ફોન, તે નંબર પરથી જે નંબર પર કોલ કરવામાં આવ્યો છે તે તમામ નંબરની વિગતો, કયા લોકેશનથી કયા લોકેશન પર સ્ટેન્ડિંગ કોલ કરવામાં આવ્યો છે તેની તમામ માહિતી અને કયા કોલ પર કેટલા સમયથી વાત કરવામાં આવી છે તે તમામ માહિતી કોલ ડીટેઈલમાં ઉપલબ્ધ છે.
આ કોલ ડિટેઈલમાં કોઈ વોઈસ રેકોર્ડિંગ નથી કારણ કે ભારતના બંધારણમાં કોઈપણ વ્યક્તિને ગોપનીયતાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. જો કોઈ વ્યક્તિનો અવાજ રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે, તો તે તેના ગોપનીયતાના અધિકારનું ઉલ્લંઘન છે. આવા ગોપનીયતાના અધિકારનું કોઈપણ આદેશ દ્વારા ઉલ્લંઘન થઈ શકતું નથી, તેથી કોઈ વૉઇસ રેકોર્ડિંગ કરવામાં આવતું નથી અને આવા વૉઇસ રેકોર્ડિંગને કોર્ટમાં રજૂ કરી શકાતું નથી કારણ કે તેનાથી વ્યક્તિના મૂળભૂત અધિકારોનું ઉલ્લંઘન થાય છે પરંતુ આ ડેટામાં વ્યક્તિની કોલ ડિટેલ્સ રજૂ કરી શકાય છે જેથી કરીને સાબિત કરી શકાય કે જે તથ્યો કહેવામાં આવી રહ્યા છે તે સાચા છે કે ખોટા. કોઈ વ્યક્તિના કોઈપણ વ્યક્તિ સાથે કોઈ સંબંધ છે કે નહીં, આ બધી બાબતો કોલ ડિટેઈલથી સાબિત થાય છે.
કેવા કેસોમાં કોલ ડિટેઇલ્સ રજૂ કરી શકાય ?
કોલ ડિટેઈલનો ઉપયોગ તમામ પ્રકારના મુકદ્દમાઓમાં થઈ શકે છે. તેનો ઉપયોગ સિવિલ અને ફોજદારી બંને કેસોમાં થઈ શકે છે. અહીં સિવિલ કે ક્રિમિનલની કોઈ જવાબદારી નથી, પરંતુ પોલીસ અધિકારી પણ તે મેળવી શકે છે અને કોર્ટમાંથી મેળવી શકે છે.
કોલ ડિટેઇલ્સ કોણ-કોણ મેળવી શકે ?
ટેલિકોમ કંપનીઓની કોલ ડિટેઈલ સાર્વજનિક ડેટા નથી અને તેને જાહેરમાં શેર કરી શકાતી નથી પરંતુ તેને કોર્ટ અને પોલીસ અધિકારી દ્વારા પણ કોઈ પ્રોસિક્યુશન ચલાવવા માટે મેળવી શકાય છે પરંતુ કોર્ટમાં પોતાનો અંતિમ રિપોર્ટ રજૂ કરતી વખતે આવી કોલ ડિટેઈલ મેળવવા માટે હકદાર છે. ટેલિકોમ કંપનીઓ આ તમામ કોલ ડિટેઈલ આપવા માટે બંધાયેલી છે, તેઓ પોલીસ અધિકારી અને કોર્ટને કોલ ડિટેઈલ આપવાનો ઈન્કાર કરી શકે નહિ પરંતુ આ ડેટા સામાન્ય માણસ માટે કોઈપણ સ્થિતિમાં ઉપલબ્ધ નથી.
સામાન્ય વ્યક્તિ કોલ ડિટેઇલ્સ મેળવી શકે કે કેમ ?
કોલડિટેઇલ્સનો ડેટા સામાન્ય માણસ માટે ઉપલબ્ધ નથી, પરંતુ આ ડેટા પોલીસ અધિકારીઓ અને અદાલતો દ્વારા ઓર્ડર કરી શકાય છે. જો કોઈ ગુનાની કાર્યવાહી કરવાની હોય અને તે ગુનાની તપાસ ચાલુ હોય, તો પીડિત પોલીસ અધિકારીને વિનંતી કરી શકે છે કે તેના કેસમાં કોલ વિગતો મંગાવવામાં આવે અને કોલ વિગતો આપવામાં આવે. જો પોલીસ અધિકારી આવી કોલ ડિટેઈલ ન માંગે અને કોલ ડિટેઈલ વગર કોર્ટમાં ચલણ રજૂ કરે તો પીડિતને પણ કોર્ટ સમક્ષ અરજી કરવાનો અધિકાર છે અને તેને કોલ ડિટેઈલ મેળવવાની વિનંતી કરી શકે છે. આવી અરજી સીઆરપીસીની કલમ ૯૧ હેઠળ કરી શકાય છે. જ્યાં કોર્ટને ટેલિકોમ કંપની પાસેથી આવી કોલ ડિટેલ્સ મેળવવાની સત્તા છે. કોર્ટના આદેશ પર ટેલિકોમ કંપનીએ કોલ ડિટેઈલ આપવાની રહેશે અને ત્યારબાદ આ કોલ ડિટેઈલને પ્રોસિક્યુશનમાં પુરાવા તરીકે લેવામાં આવશે.
સિવિલ દાવાઓમાં કંઈ રીતે કોલ ડિટેઇલ્સ મેળવી શકાય ?
જો કોઈ સિવિલ કેસ ચાલી રહ્યો હોય અને કોઈપણ સિવિલ કેસમાં કોલ વિગતોની જરૂર હોય તો જે વ્યક્તિને આવી કોલ વિગતોની જરૂર હોય તેણે સીઆરપીસીની કલમ ૧૬ ઓર્ડર ૭ હેઠળ અરજી કરવી જોઈએ અને આવી અરજી કરીને કોર્ટને આ વિનંતી કરવી પડશે કે કોલ ડિટેઇલ્સની વિગતો તેના કેસ માટે મોટો. પુરાવો સાબિત થઈ શકે છે અને જો કોર્ટને યોગ્ય લાગે તો કોલ ડિટેઈલ મંગાવવાનો આદેશ આપી શકે છે. પરંતુ અત્રે નોંધનીય બાબત એ છે કે, અહી કોર્ટ પાસે વિવેકબુદ્ધિ છે જો કોર્ટને લાગે કે કોલ ડીટેઈલ જરૂરી છે તો જ તેના દ્વારા કોલ ડીટેઈલ મંગાવવાના આદેશો કરવામાં આવે છે. આવા સિવિલ કેસમાં જો કોઈ ન્યાયાધીશ કોલ ડિટેલ્સ માટે કોલ કરવાનો આદેશ આપે છે, તો તે કોલ ડિટેલ્સ આપવાની જવાબદારી ટેલિકોમ કંપનીની છે.