શું તમારી સાથે ક્યારેય એવું બન્યું છે કે તમે તમારી આંખોમાં ગમે તેટલું પાણી છાંટો, તમે ગમે તેટલી ચા-કોફી પીઓ, તમારી આંખો ખુલ્લી રાખવી મુશ્કેલ બની જાય છે. પીડા અને થાકને કારણે શરીર તૂટી રહ્યું છે. તમે ઑફિસ, સ્કૂલ કે કૉલેજમાં જ્યાં પણ હો, કોઈને કોઈ રીતે તમારું કામ પૂરું કરીને સૂઈ જાઓ અને ત્યાં પડ્યા પછી પણ તમે કલાકો સુધી ઊંઘતા નથી. આવી સ્થિતિમાં કોઈને એટલો ગુસ્સો આવે કે આ શું થઈ રહ્યું છે? તમે થાકી ગયા છો અને તમારી આંખોમાં ઊંઘ આવી ગઈ છે, પણ તમે ઊંઘી શકતા નથી.
જો તમે ખૂબ થાક્યા પછી પણ ઊંઘી શકતા નથી, તો તેનો અર્થ એ છે કે તમારા શરીરની સર્કેડિયન રિધમ ખરાબ થઈ ગઈ છે. સર્કેડિયન રિધમ આપણા શરીરની કુદરતી ઘડિયાળનો ઉલ્લેખ કરે છે. જેની મદદથી આપણું શરીર નક્કી કરે છે કે ક્યારે સૂવું અને જાગવું. આ ઘડિયાળ એ પણ યાદ કરાવે છે કે કયા સમયે કયું કામ કરવાનું છે.
આ બધું દિવસ દરમિયાન વધુ પડતી ઊંઘ, કોઈપણ ચિંતા ડિસઓર્ડર, સ્લીપ ડિસઓર્ડર અથવા અન્ય પરિબળોને કારણે પણ થઈ શકે છે. કારણ ગમે તે હોય, જો આ સ્થિતિ લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહે તો તે સ્વાસ્થ્ય માટે જોખમી છે. તેથી જાણો કે વ્યક્તિ થાકી જવા છતાં કેમ ઊંઘી શકતો નથી.
થાક લાગવો, ઊંઘ ન આવવી અને શરીરમાં એનર્જી ન લાગવી એમાં શું ફરક છે?
સ્ક્રીન ટાઈમ અને ચિંતા ઊંઘ પર શું અસર કરે છે?
જાગવું અને સૂવું એ દિવસ અને રાત જેટલું જ મહત્વનું છે.
દરેક 24-કલાકના ચક્રમાં દિવસ અને રાત્રિનું સતત ચક્ર હોય છે. એ જ રીતે દરેક મનુષ્ય અને પ્રાણીના સૂવાનો અને જાગવાનો ક્રમ પણ ચાલુ રહે છે. જ્યારે વ્યક્તિ રાત્રે પૂરતી ઊંઘ મેળવે ત્યારે જ તે દિવસ દરમિયાન સંપૂર્ણ ખંત અને શક્તિ સાથે કામ કરી શકશે.
શરીરની મુખ્ય ઘડિયાળને સુપ્રાચીઆઝમેટિક ન્યુક્લિયસ (SCN) કહેવામાં આવે છે. આ મગજમાં થાય છે. જે મેલાટોનિનના ઉત્પાદનને નિયંત્રિત કરે છે. મેલાટોનિન એ ઊંઘ માટે જવાબદાર હોર્મોન છે. જ્યારે મેલાટોનિન મુક્ત થાય છે. ત્યારે આપણે ઊંઘી જઈએ છીએ.
જ્યારે દિવસ દરમિયાન સૂર્યપ્રકાશ હોય છે. ત્યારે મેલાટોનિનનું લેવલ ઓછું રહે છે. દિવસના અંત પછી જેમ જેમ અંધકાર વધે છે. તેમ શરીરમાં મેલાટોનિનનું ઉત્પાદન વધવા લાગે છે. આ સતત ચાલુ રહે છે અને સવારે લગભગ 4 વાગ્યા પછી તેનું ઉત્પાદન ઘટવા લાગે છે. આ હોર્મોન દ્વારા જ આપણને ઊંઘ આવે છે.
મોડી રાત સુધી જાગતા રહેવાથી સર્કેડિયન રિધમમાં ખલેલ પહોંચે છે, જો કોઈ વ્યક્તિનું સૂવાનું અને જાગવાનું સમયપત્રક સામાન્ય કરતાં અલગ હોય, પણ તે સ્વસ્થ અને સારું અનુભવે છે, તો કોઈ સમસ્યા નથી.
જો કોઈ વ્યક્તિ ખૂબ થાક્યા પછી પણ ઊંઘી શકતો નથી તો તે સમસ્યા છે. આનો અર્થ એ છે કે તેની સર્કેડિયન રિધમ ખલેલ પહોંચે છે.
આ વિલંબિત સ્લીપ ફેઝ સિન્ડ્રોમ (DSPS) ની નિશાની હોઈ શકે છે. આવું ત્યારે થાય છે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ સામાન્ય સૂવાના સમય (રાત્રે 10 વાગ્યાથી 12 વાગ્યાની વચ્ચે) કરતાં 2 કે તેથી વધુ કલાક પછી ઊંઘે છે. જેના કારણે સવારે સમયસર ઉઠવામાં સમસ્યા થાય છે. DSPS સામાન્ય રીતે યુવાનોને વધુ અસર કરે છે.
જો કોઈ વ્યક્તિએ સતત ઘણું કામ કર્યું હોય તો તેને થાક લાગે છે અને તેને બ્રેકની જરૂર પડે છે. જ્યારે ઊંઘ આવવાનો અર્થ એ છે કે તમારું શરીર હવે આરામ કરવા માંગે છે. તે જ સમયે, જો ઊર્જા ન હોય તો સંપૂર્ણ કેપેસિટી મુજબ કામ કરી શકતા નથી. આ માટે આપણે કંઈક ખાવું અને પીવું જોઈએ. થાક હોવા છતાં ઊંઘ ન આવવાના ઘણા કારણો છે જો કોઈ વ્યક્તિ ખૂબ જ થાકી ગઈ હોય અને સૂર્યાસ્ત પછી પણ ઊંઘી શકતી નથી. તો તે વિલંબિત સ્લીપ ફેઝ સિન્ડ્રોમની નિશાની હોઈ શકે છે. જો આવું ન થાય તો તેની પાછળ કોઈ અન્ય કારણ અથવા અન્ય ઘણા પરિબળો હોઈ શકે છે.
ચિંતા ઊંઘને બગાડે છે
જો મનમાં ખૂબ ઉશ્કેરાટ હોય તો આવી સ્થિતિમાં વ્યક્તિ ઊંઘી શકતો નથી. ચિંતાને કારણે મન ક્યારેક ઘોડાની ઝડપે દોડવા લાગે છે, તેથી ઊંઘમાં ખલેલ પહોંચે છે. અનિદ્રા એ ચિંતાના વિકારનું સામાન્ય લક્ષણ હોઈ શકે છે. ચિંતા ઉત્તેજના અને સતર્કતામાં પણ વધારો કરે છે. જે ઊંઘમાં વધુ વિલંબ કરી શકે છે.
ઉદાસીનતાને કારણે ઊંઘની સમસ્યા થઈ શકે છે
ડિપ્રેશનથી પીડિત 90% લોકોને સારી ઊંઘ ન આવવાની સમસ્યા છે. તે અનિદ્રા, સ્લીપ ડિસઓર્ડર, શ્વાસ જેવી સમસ્યાઓનું કારણ બને છે. આ તમામ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ નિંદ્રાનું કારણ બને છે. ઊંઘમાં વિલંબ અને ડિપ્રેશન એકબીજા સાથે સંબંધિત છે. બંને એકબીજાને વધારે છે.
કેફીનથી ઊંઘ પર અસર થાય છે
જો કોઈ વ્યક્તિને દિવસ દરમિયાન ઊંઘ આવતી હોય, તો લોકો સામાન્ય રીતે કોફી પીવાની ભલામણ કરે છે. કારણ કે તેમાં કેફીન હોય છે. જે મગજને સક્રિય રાખવામાં મદદ કરે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ દરરોજ બપોરે એનર્જી ડ્રિંક અથવા કોફી પીવે છે અને તેને રાત્રે ઊંઘમાં તકલીફ થતી હોય તો તેણે કોફી અને એનર્જી ડ્રિંક ન પીવું જોઈએ. એકવાર પીવામાં આવેલી કોફીની અસર આગામી 24 કલાક સુધી ચાલુ રહે છે. સવારની કોફી રાતની ઊંઘને પણ અસર કરી શકે છે. પણ સાંજે કોફી પીવાથી વધુ જોખમ રહેલું છે.
ફોનની સ્ક્રીન ઊંઘ છીનવી રહી છે
આપણા ફોન, ટેબ્લેટ, લેપટોપ અને ટીવી સ્ક્રીનમાંથી નીકળતો વાદળી પ્રકાશ મેલાટોનિનના ઉત્પાદનને અસર કરે છે. તેનાથી ઊંઘની સમસ્યા થઈ શકે છે. તેમજ સૂવાના 2 કલાક પહેલા કોઈપણ ઉપકરણને બંધ કરવાની સલાહ ડોક્ટર આપતા હોય છે. જો રાત્રે કોઈપણ ઉપકરણનો ઉપયોગ કરવો ખૂબ જ જરૂરી હોય તો બ્લુ કટ એન્ટી ગ્લેર કોટિંગ લેન્સવાળા ચશ્મા પહેરવા જોઈએ.
