નવલી નવરાત્રીને હવે ગણતરીના દિવસો જ બાકી રહ્યા છે. માતાજીના આ પાવન પર્વને આવકારવા ગુજરાતીઓ થનગની રહ્યા છે. 26 સપ્ટેમ્બર 2022થી નવરાત્રી શરૂ થઈ રહી છે. આ નવ દિવસો દરમિયાન મંદિરો, ઘરો અને ભવ્ય પંડાલોમાં કલશની સ્થાપના કરવામાં આવશે અને માતાજીની પૂજા કરવામાં આવે છે. નવરાત્રિમાં લોકો માતાજીની આરાધના સાથે ઉપવાસ કરે છે.જેઓ નવ દિવસ સુધી ઉપવાસ કરે છે તેઓ ભોજનમાં લસણ-ડુંગળીનું સેવન કરતા નથી. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે નવરાત્રિમાં લસણ-ડુંગળી ખાવાની મનાઈ શા માટે છે? તો ચાલો જાણીએ આ વાત…….
નવરાત્રિમાં ડુંગળી અને લસણ ખાવાની વાત આવે છે તો દરેક વ્યક્તિ આ નિયમનું ખૂબ જ સારી રીતે પાલન કરે છે. હિંદુ પુરાણો અનુસાર, પૂજા કે ઉપવાસ દરમિયાન ન તો લસણ અને ડુંગળીનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ અને ન તો તેમાંથી બનાવેલ ભોજનનું સેવન કરવું જોઈએ. ડુંગળી અને લસણ ન ખાવા પાછળની સૌથી પ્રખ્યાત દંતકથા રાહુ કેતુ સાથે સંબંધિત છે. સમુદ્ર મંથનમાંથી નીકળેલા અમૃતને મોહિની સ્વરૂપે ભગવાન વિષ્ણુ દેવતાઓમાં વહેંચી રહ્યા હતા, ત્યારે બે રાક્ષસો રાહુ અને કેતુ પણ ત્યાં આવીને બેઠા. ભગવાને તેને દેવતા માનીને તેને અમૃતના ટીપાં આપ્યા, પરંતુ પછી સૂર્ય અને ચંદ્રએ તેને કહ્યું કે તે બંને રાક્ષસ છે. ભગવાન વિષ્ણુએ તરત જ બંનેનો શિરચ્છેદ કર્યો. આ સમય સુધીમાં તેના ગળામાંથી અમૃત ઉતર્યું ન હતું અને અમૃત તેના શરીરમાં પહોંચ્યું ન હોવાથી તે જ સમયે તે જમીન પર પડીને નાશ પામ્યો હતો. પરંતુ રાહુ અને કેતુના મુખ સુધી અમૃત પહોંચી ગયું હતું, તેથી બંને રાક્ષસોના ચહેરા અમર થઈ ગયા.
રાહુ અને કેતુ સાથે જોડાયેલી છે પૌરાણિક કથા
જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુ દ્વારા રાહુ અને કેતુના માથાને કાપી નાખવામાં આવ્યા હતા, ત્યારે તેમના વિચ્છેદ થયેલા છેડામાંથી અમૃતના થોડા ટીપાં જમીન પર પડ્યા હતા, જેનાથી ડુંગળી અને લસણ ઉત્પન્ન થયા હતા. રાક્ષસોના મોંમાંથી પડ્યા હોવાથી, તેઓને તીવ્ર ગંધ આવે છે અને તે અશુદ્ધ માનવામાં આવે છે. તેનો ઉપયોગ ક્યારેય ભગવાનના ભોગ બનાવવા માટે થતો નથી. એવું કહેવાય છે કે જે કોઈ ડુંગળી અને લસણ ખાય છે તેનું શરીર રાક્ષસોના શરીર જેવું મજબૂત બને છે, પરંતુ તેની સાથે જ તેની બુદ્ધિ અને વિચાર પણ બગડી જાય છે.
એવું પણ કહેવાય છે કે ડુંગળી અને લસણના વધુ પડતા ઉપયોગથી વ્યક્તિનું મન ધર્મથી વિચલિત થઈ જાય છે અને અન્ય કામ કરવા લાગે છે. પુરાણોમાં ડુંગળી અને લસણને રાજસિક અને તામસિક માનવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે તામસિક અને રાજસિક ગુણો વધવાથી વ્યક્તિની અજ્ઞાનતા વધે છે, તેથી જ તેનું મન ધર્મમાં લાગેલું રહે તે માટે તેને હંમેશા સાત્વિક ભોજન ખાવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
આયુર્વેદિક અને વૈજ્ઞાનિક કારણો
આયુર્વેદ અનુસાર, ખોરાકને તેમની પ્રકૃતિ અને ખાધા પછી શરીરમાં થતી પ્રતિક્રિયાના આધારે ત્રણ વર્ગોમાં વહેંચી શકાય છે. જેમ કે
– રાજસિક ખોરાક
– તામસિક ખોરાક
– સાત્વિક આહાર
વ્રત દરમિયાન લોકો સાત્વિક ખોરાક ખાય છે, પરંતુ તેની પાછળ ધાર્મિક માન્યતા સિવાય એક વૈજ્ઞાનિક કારણ પણ છે. નવરાત્રી ઓક્ટોબર મહિનામાં આવે છે જે દરમિયાન ઋતુ પાનખરથી શિયાળાની ઋતુમાં બદલાય છે. હવામાનના બદલાવને કારણે રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડવા લાગે છે. આવી સ્થિતિમાં આ ઋતુમાં સાત્વિક ખોરાક ખાવાથી પાચનક્રિયા બરાબર રહે છે અને શરીરના ઝહેરીલા તત્વો શરીરમાંથી બહાર નીકળી જાય છે.
વિજ્ઞાન અનુસાર, ડુંગળી અને લસણને તામસિક પ્રકૃતિના માનવામાં આવે છે અને કહેવામાં આવે છે કે તે શરીરમાં માનસિક અને ભાવનાત્મક ઉર્જા વધારે છે, જેનાથી મન ભટકાય છે. તેથી નવરાત્રિના ઉપવાસ દરમિયાન તેને મંજૂરી નથી.
