અમદાવાદના મેઘાણીનગર વિસ્તારમાં તાજેતરમાં એર ઇન્ડિયાના બોઇંગ 737 પેસેન્જર પ્લેનનો ક્રેશ એક ભયાનક ઘટના હતી, જેમાં 242 લોકો સવાર હતા. ટેકઓફના થોડા જ મિનિટોમાં બનેલી આ દુર્ઘટના પછી આગની જ્વાળાઓ અને ધુમાડાના ગોટેગોટા જોવા મળ્યા હતા. આ ઘટના ફરી એકવાર એ સવાલ ઉભો કરે છે કે શા માટે મોટાભાગના વિમાન અકસ્માતો ટેકઓફ સમયે જ થાય છે. આ આંકડાઓ દર્શાવે છે કે વિશ્વમાં લગભગ 35 ટકા વિમાન અકસ્માતો ટેકઓફ દરમિયાન અથવા તેના તરત જ પછી થાય છે. આ સમયગાળો સૌથી નિર્ણાયક અને પડકારજનક માનવામાં આવે છે. જેના મુખ્ય 5 પાંચ કારણો છે.
1. એન્જિન ફેલ થવું
ટેકઓફ સમયે વિમાનના એન્જિન તેની મહત્તમ ક્ષમતા પર કામ કરતા હોય છે. આ સમયે, એન્જિનમાં કોઈપણ પ્રકારની તકનીકી ખામી ગંભીર અકસ્માતનું કારણ બની શકે છે. આમાં કોઈ પક્ષીની અથડામણ (બર્ડ સ્ટ્રાઈક), ફ્યૂઅલ પ્રેશરની સમસ્યા અથવા ઉત્પાદન સંબંધિત ખામી (મેન્યુફેક્ચરિંગ ડિફેક્ટ) શામેલ છે. એન્જિન ફેલ થવાને કારણે વિમાન અચાનક પાવર ગુમાવી શકે છે, જે ટેકઓફ જેવી નિર્ણાયક ક્ષણે પાઇલટ માટે નિયંત્રણ જાળવી રાખવું અત્યંત મુશ્કેલ બનાવે છે.
2. પાઇલટની ભૂલ
વિમાન દુર્ઘટનાઓમાં પાઇલટની ભૂલ એક મુખ્ય કારણ બની શકે છે, ખાસ કરીને ટેકઓફ જેવી ઉચ્ચ દબાણવાળી પરિસ્થિતિમાં. જ્યારે પાઇલટ પિચ એંગલ (વિમાનનો ઝુકાવ), સ્પીડ અને રનવે લિફ્ટ-ઓફ પોઇન્ટ વિશે ખોટા નિર્ણયો લે છે, ત્યારે દુર્ઘટનાનું જોખમ વધી જાય છે. મોટાભાગના વિમાન અકસ્માતો, ખાસ કરીને ટેકઓફ અને લેન્ડિંગ દરમિયાન, માનવીય ભૂલને કારણે થાય છે. આ ભૂલો તાલીમનો અભાવ, થાક અથવા દબાણ હેઠળ ખોટા નિર્ણયો લેવાથી થઈ શકે છે.
3. ખરાબ હવામાન
વાવાઝોડું, જોરદાર પવન, ઓછી વિઝિબિલિટી (દૃશ્યતા) અથવા માઇક્રોબર્સ્ટ (સ્થાનિક તીવ્ર નીચે આવતો પવન) જેવી પ્રતિકૂળ હવામાન પરિસ્થિતિઓ પણ વિમાન દુર્ઘટનાનું કારણ બની શકે છે. તાજેતરમાં જ દિલ્હીમાં ખરાબ હવામાનને કારણે વાવાઝોડામાં ફસાયેલા વિમાનનો વાયરલ થયેલો વીડિયો દર્શાવે છે કે કેવી રીતે હવામાન પરિસ્થિતિઓ વિમાન માટે ખતરનાક બની શકે છે. ટેકઓફ સમયે, પાઇલટે હવામાનની સ્થિતિનું સચોટ મૂલ્યાંકન કરવું અને તે મુજબ નિર્ણય લેવો અનિવાર્ય છે.
4. ટેકનિકલ ખામી
ટેકઓફ દરમિયાન ટેકનિકલ ખામીઓ વિમાન દુર્ઘટનામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. વિમાનના લેન્ડિંગ ગિયર, ઓટોથ્રોટલ સિસ્ટમ (આપોઆપ ગતિ નિયંત્રણ), હાઇડ્રોલિક્સ (પ્રવાહી દબાણ પ્રણાલી), અથવા એરસ્પીડ ઇન્ડિકેટર (હવાઈ ગતિ સૂચક) માં ખામીને કારણે ક્રેશ થઈ શકે છે. ટેકઓફ અને લેન્ડિંગ દરમિયાન સમય ખૂબ ઓછો હોવાથી, ટેકનિકલ ખામીઓને સુધારવાની કોઈ શક્યતા હોતી નથી, જેના કારણે તે અત્યંત જોખમી બની શકે છે.
5. રનવેની સ્થિતિ અને ઓપરેશનલ ખામીઓ
રનવેની સ્થિતિ અને ઓપરેશનલ મુદ્દાઓ પણ ટેકઓફ સમયે અકસ્માતોનું કારણ બની શકે છે. આમાં રનવે પર કાટમાળ, અપૂરતી રનવે લંબાઈ, અથવા એર ટ્રાફિક કંટ્રોલ (ATC) દ્વારા ખોટા નિર્દેશો શામેલ હોઈ શકે છે. જો રનવે પર કોઈ અવરોધ હોય અથવા ATC દ્વારા ખોટી માહિતી આપવામાં આવે તો પાઇલટ માટે સુરક્ષિત રીતે ટેકઓફ કરવું મુશ્કેલ બની શકે છે.
અમદાવાદમાં થયેલી તાજેતરની પ્લેન ક્રેશની ઘટનામાં પણ ઉપરોક્ત પાંચમાંથી કોઈ એક કારણ જવાબદાર હોવાની શક્યતા છે. આ ઘટનાઓની તપાસથી જ સાચું કારણ બહાર આવી શકે છે અને ભવિષ્યમાં આવી દુર્ઘટનાઓ ટાળવા માટેના પગલાં લઈ શકાય છે.
