શું ભારત પારદર્શકતા કાયદાને ઘોળીને પી જશે?

પર્સનલ ડેટા પ્રોટેકશન બીલની અમલવારી માહિતીના અધિકારના અસ્તિત્વ એ જોખમમાં મૂકી દેશે?

પ્રસ્તાવિત ડિજિટલ પર્સનલ ડેટા પ્રોટેક્શન બિલમાં બે જોગવાઈઓ છે જે ભારતીય નાગરિકના માહિતીના અધિકારને ગંભીરપણે નબળી પાડી શકે છે. માહિતીનો અધિકાર (આરટીઆઈ) અધિનિયમ, 12 ઓક્ટોબર, 2005 થી અમલમાં આવ્યું છે, જે વિશ્વના શ્રેષ્ઠ પારદર્શિતા કાયદાઓમાંનો એક છે. તે નાગરિકોને સશક્ત બનાવે છે અને ભારતના શાસકો અને માલિકો તરીકેની તેમની ભૂમિકાની વ્યવહારિક માન્યતા છે. આ મજદૂર કિસાન શક્તિ સંગઠનના ગ્રામીણ રાજસ્થાનમાં શરૂ થયેલા પ્રયત્નોની આગેવાની હેઠળના લોકોના સંઘર્ષનું પરિણામ છે, જે 2004માં કાયદાના મુસદ્દામાં પરિણમ્યું હતું.

કાયદાની જોગવાઈઓ વિશે ઉગ્ર ચર્ચાઓ થઈ હતી અને તેની જોગવાઈઓને કાળજીપૂર્વક તૈયાર કરવા માટે સર્વપક્ષીય સંસદીય સમિતિની જરૂર પડી હતી. તેની પ્રસ્તાવના સુંદર રીતે જણાવે છે કે લોકશાહીને જાણકાર નાગરિકો અને તેમની સરકારની બાબતોમાં પારદર્શિતાની જરૂર છે જેથી તેઓ તેને જવાબદાર ઠેરવી શકે અને ભ્રષ્ટાચારને કાબૂમાં રાખી શકે. તે લોકશાહીના આદર્શોને સાચવીને કાર્યક્ષમ સરકારની જરૂરિયાતને સુમેળમાં મૂકે છે.

સામાન્ય નાગરિકોને સત્તાના આ સ્થાનાંતરણથી સરકારો અને સત્તાના સુકાન સંભાળનારાઓ પરેશાન છે. જાહેર અધિકારીઓએ નાગરિકોને તેમના કાયદેસરના અધિકારને નકારવા માટે વિવિધ ઉપકરણોનો ઉપયોગ કર્યો હોવા છતાં ઘણા નાગરિકોએ લોકશાહી સાધનનો ઉપયોગ ખોટા કાર્યો અને ભ્રષ્ટાચારને બહાર લાવવા માટે કર્યો છે.

કાયદો માન્યતા આપે છે કે, ડિફોલ્ટ મોડ એ છે કે દરેક નાગરિકને સરકાર પાસે ઉપલબ્ધ લગભગ તમામ માહિતીને ઍક્સેસ કરવાનો અધિકાર છે. અમુક હિતોને નુકસાન ન થાય તે માટે અને સરકારના કામને સુનિશ્ચિત કરવા માટે દસ શ્રેણીઓની માહિતીને જાહેરાતમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે. આ વિભાગ 8 (1) માં 10 પેટાવિભાગો (એ થી જે સુધી) સાથે દર્શાવવામાં આવ્યું છે.

સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાતી મુક્તિ કલમ 8 (1)(જે) છે, જે એવી વ્યક્તિગત માહિતીને મુક્તિ આપે છે જે જાહેર પ્રવૃત્તિનો ભાગ નથી અથવા તે વ્યક્તિની ગોપનીયતા પર આક્રમણ છે. તેમાં એક જોગવાઈ છે જે મુક્તિનો દાવો કરનાર કોઈપણને મદદ કરવા માટે એસિડ ટેસ્ટ છે, જે જણાવે છે કે, પરંતુ તે માહિતી જે સંસદ અથવા રાજ્ય વિધાનસભાને નકારી શકાય નહીં તેવી કોઈપણ વ્યક્તિને માહિતી આપવાનો ઇનકાર કરી શકાય નહીં.

અધિકારી, માહિતી કમિશનર અથવા ન્યાયાધીશને યોગ્ય નિર્ણય પર પહોંચવામાં મદદ કરવા માટે એસિડ ટેસ્ટ તરીકે વિશેષ જોગવાઈ આપવામાં આવી હતી. જેણે દાવો કર્યો છે કે કલમ 8(1)(જે) હેઠળ ડિસ્ક્લોઝરને મુક્તિ આપવામાં આવી છે તેણે નિવેદન આપવું જોઈએ કે તે આ માહિતી સંસદને આપશે નહીં.

માહિતીના ઘણા ઇનકાર કરનારાઓએ કાયદાનું પાલન કર્યું ન હતું પરંતુ તે વ્યક્તિગત માહિતી હોવાના કારણે તેઓ તેને આપશે નહીં તેવા સ્પષ્ટ નિવેદન સાથે માહિતીનો ઇનકાર કર્યો હતો. આ ગેરકાયદેસર હતું પરંતુ સરકારી અધિકારીઓના મનસ્વી, ભ્રષ્ટ અથવા ગેરકાયદેસર કૃત્યોને આવરી લેવા માટે વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

આકસ્મિક રીતે હવે જ્યારે પર્સનલ ડેટા પ્રોટેક્શન બિલ અમલમાં આવશે ત્યારે પર્સનલ માહિતી હોવાના આધારે માહિતી આપવાનો ઇનકાર કરવામાં આવશે.

આરટીઆઇ કાયદાની કલમ 4(1)(બી)માં જાહેર સેવકોના પગાર, સબસિડીના લાભાર્થીઓની વિગતો અને ક્ધસેશન, પરમિટ અથવા મંજૂર કરાયેલી અધિકૃતતાઓ પ્રાપ્તકર્તાઓની વિગતોની સુઓમોટો જાહેરાત જરૂરી છે. ડેટા પ્રોટેક્શન બિલ આવ્યા બાદ આ બધું બંધ થઈ જશે. ભ્રષ્ટાચાર અથવા ગેરરીતિઓને ઉજાગર કરવાની કાયદાની ક્ષમતા અસરકારક રીતે સમાપ્ત થશે.