કોંગ્રેસ પાર્ટી માટે ગઠબંધન ત્યાગથી જ ભર્યું રહેવાનું હોય તેવો ઘાટ સર્જાઈ રહ્યો છે. બેઠક વહેચણીને લઈને 2024માં 18મી લોકસભા માટે 272થી ઓછી લોકસભા બેઠકો પર ચૂંટણી લડી શકે તેમ છે. આવી સ્થિતિમાં, જો સૈદ્ધાંતિક રીતે એવું માની લેવામાં આવે કે એપ્રિલ-મે, 2024માં કોંગ્રેસ જે લોકસભા બેઠકો પર ચૂંટણી લડવાનું વિચારી રહી છે તે તમામ બેઠકો જીતી જાય તો પણ તે કેન્દ્રમાં પોતાની રીતે જ રહેશે. સરકાર બનાવી શકશે નહીં.
પ્રથમ લોકસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે 499માંથી 489 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી અને 364 બેઠકો જીતી હતી. વર્ષ 1957માં જવાહરલાલ નેહરુના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસે 494 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી અને 371 બેઠકો જીતી હતી. એ જ રીતે, 1962માં, પાર્ટી 494માંથી 361 બેઠકો જીતીને સત્તા જાળવી રાખવામાં સફળ રહી હતી અને 1967માં પહેલીવાર બિનઅનુભવી ઈન્દિરા ગાંધીના નેતૃત્વમાં, પાર્ટી 523 લોકસભા બેઠકોમાંથી 283 બેઠકો જીતીને સત્તા જાળવી રાખવામાં સફળ રહી હતી. વર્ષ 1971માં ઈન્દિરા ગાંધીએ ’ગરીબી હટાઓ’ ના નારા સાથે 518માંથી 352 બેઠકો જીતીને જોરદાર પુનરાગમન કર્યું હતું. 1975ની કટોકટી પછી, મતદારોએ ચોક્કસપણે ઇન્દિરાને સત્તામાંથી બહારનો રસ્તો બતાવ્યો, પરંતુ કોંગ્રેસ 154 બેઠકો જીતવામાં સફળ રહી.
વર્ષ 1980માં ઈન્દિરા ગાંધીએ ફરી એકવાર વિપક્ષને હરાવીને 353 બેઠકો જીતીને સત્તામાં આવી. લોકસભા ચૂંટણીના થોડા મહિના પહેલા ઇન્દિરા ગાંધીની હત્યા બાદ, રાજીવ ગાંધીએ ડિસેમ્બર 1984માં 404 બેઠકો જીતીને કોંગ્રેસને બમ્પર જીત અપાવી હતી. પંજાબમાં કોંગ્રેસની જીત સાથે આ આંકડો 413 સીટો પર પહોંચી ગયો છે, જ્યાં થોડા મહિના પછી ચૂંટણી યોજાઈ હતી. પરંતુ 1989માં રાજીવ ગાંધીને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, પરંતુ કોંગ્રેસ 197 બેઠકો સાથે સૌથી મોટી પાર્ટી તરીકે ઉભરી હતી. વીપી સિંહ અને ચંદ્રશેખર સરકારના પતન પછી કોંગ્રેસે પુનરાગમન કર્યું. હકીકતમાં, 1991ની ચૂંટણી દરમિયાન રાજીવ ગાંધીની દુ:ખદ હત્યા પછી, કોંગ્રેસે 244 બેઠકો જીતી અને નાના પક્ષોના બહારના સમર્થન સાથે પીવી નરસિમ્હા રાવના નેતૃત્વમાં સરકાર બનાવી.
વર્ષ 1996માં રાવના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસ માત્ર 140 બેઠકો જીતીને સત્તાથી બહાર થઈ ગઈ હતી. કોંગ્રેસે અલ્પજીવી એચડી દેવગૌડા અને આઈકે ગુજરાલ સરકારોને બહારથી ટેકો પૂરો પાડ્યો હતો. વર્ષ 1998માં ભાજપે અટલ બિહારી વાજપેયીના નેતૃત્વમાં એનડીએ સરકાર બનાવી હતી. ત્યારે પણ કોંગ્રેસ પાસે 141 અને ભાજપ પાસે 182 બેઠકો હતી. 1999 ની મધ્યવર્તી ચૂંટણીમાં, વાજપેયીની આગેવાની હેઠળ ભાજપ ગઠબંધન સત્તામાં પરત ફર્યું, જ્યારે કોંગ્રેસ 114 બેઠકો પર ઘટી ગઈ, જે અત્યાર સુધીની ’ગ્રાન્ડ ઓલ્ડ પાર્ટી’નું સૌથી ખરાબ પ્રદર્શન હતું.
જો કે, 2004 માં, કોંગ્રેસે તેની સ્થિતિ સુધારી, 145 બેઠકો જીતી અને ગઠબંધન બનાવ્યું જે માત્ર 2004 માં જ નહીં, પણ 2009 માં પણ સરકાર રચવામાં સફળ રહ્યું, જ્યારે કોંગ્રેસે 206 બેઠકો જીતી. આ કદાચ છેલ્લી વખત લોકસભાની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે સારું પ્રદર્શન કર્યું હતું. નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભાજપના ઉદયએ કોંગ્રેસને ખરાબ રીતે ખતમ કરી નાખ્યું, જે 2014 અને 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં દસ ટકા પણ બેઠકો મેળવી શકી ન હતી. કોંગ્રેસ માટે 2014માં માત્ર 44 સીટો પર જ ઘટાડો થયો તે શરમજનક હતું. તે જ સમયે, 2019 માં પણ તે ફક્ત 52 સીટો જીતી શકી હતી, જેમાંથી મોટાભાગની કેરળ, પંજાબ, તમિલનાડુ અને કર્ણાટકની હતી.
મલ્લિકાર્જુન ખડગે અને ત્રણ ગાંધી (સોનિયા, રાહુલ અને પ્રિયંકા)ના સંયુક્ત નેતૃત્વ હેઠળ, કોંગ્રેસ ચૂંટણીમાં સતત હાર અને નબળા આત્મવિશ્વાસને કારણે અંધકારમય સંભાવનાઓ અને અસ્તિત્વના સંકટનો સામનો કરી રહી છે. આપ, તૃણમૂલ કોંગ્રેસ, જેડીયું, એનસીપી , ડીએમકે શિવસેના (ઉદ્ધવ ઠાકરે) અને અન્ય 22 પ્રાદેશિક પક્ષો સાથે મળીને ભાજપને હરાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. ગઠબંધન ભાગીદારો સાથે વાટાઘાટો માટે પક્ષની વ્યૂહરચના નક્કી કરવા માટે પક્ષની પાંચ સભ્યોની ઉચ્ચ સ્તરીય ટીમે વાસનિકના નિવાસસ્થાને બેઠક યોજી હતી. પેનલના બે સભ્યોના જણાવ્યા અનુસાર, તેઓ એ જોઈને નિરાશ થયા હતા કે કોંગ્રેસ ગઠબંધન ભાગીદારો પાસેથી ત્રણસો બેઠકો માંગવાની સ્થિતિમાં નથી. પેનલે લોકસભાની 292 બેઠકો શોર્ટલિસ્ટ કરી છે, પરંતુ નજીકથી તપાસ કરતાં તે 240 કરતાં ઓછી હોવાનું બહાર આવ્યું છે. અલગ-અલગ રાજ્યોમાં એવી ઘણી બેઠકો છે જ્યાં પાર્ટી માટે ગઠબંધન ભાગીદાર તરીકે ચૂંટણી લડવા માટે કોઈ આધાર નથી.
એટલું જ નહીં, તેમનું વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે રાહુલ ગાંધી તેમની આગામી ભારત ન્યાય યાત્રામાં જે રાજ્યોમાંથી પસાર થશે તેની 345 સંસદીય બેઠકોમાંથી માત્ર 15 બેઠકો પર કોંગ્રેસના સાંસદો છે. સમાન વિચારધારા ધરાવતા પક્ષો સાથે ગઠબંધન કર્યા પછી પણ કોંગ્રેસ માટે 50 લોકસભા બેઠકોનો આંકડો પાર કરવો મુશ્કેલ બનશે.
