હવે ગીરના જંગલો અને કચ્છમાંથી ક્રૂડ ઓઈલ કાઢવા સરકારે મન બનાવ્યું!!

વર્ષોથી જંગલોનો પ્રતિબંધિત વિસ્તાર હવે સર્વેક્ષણ માટે ખુલ્લો મુકાશે!!

સરકારે ગત માર્ચ મહિનામાં ધ ફોરેસ્ટ નામનું બિલ રજૂ કર્યું હતું જેનો મુખ્ય ઉદેશ્ય હતો કે, જંગલનો અમુક હિસ્સો અમુક ચોક્કસ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ માટે ઉપયોગમાં લઈ શકાય. હાલ સુધી જંગલ વિસ્તારનો ઉપયોગ કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ માટે કરી શકાતો ન હતો પણ હવે આ બિલ અમલી બન્યા બાદ જંગલ વિસ્તારમાં પણ ચોક્કસ પ્રવૃતિઓ કરી શકાશે. ત્યારે હવે સૌરાષ્ટ્રના જંગલ વિસ્તાર સહીત દેશભરના જંગલોમાંથી ક્રૂડ ઓઇલ કાઢવા માટેની પ્રવૃત્તિ હાથ ધરવામાં આવશે.

વન સંરક્ષણ કાયદામાં પ્રસ્તાવિત સુધારો દેશમાં ક્રૂડ ઓઇલ અને ગેસની શોધખોળની પ્રવૃત્તિને વેગ આપશે કારણ કે તે સંશોધકોને સિસ્મિક સર્વેક્ષણ માટે હજારો ચોરસ કિલોમીટરના જંગલ વિસ્તારોમાં સમય-વપરાશની પરવાનગીની જરૂરિયાતને દૂર કરીને તાત્કાલિક ઍક્સેસ પ્રદાન કરશે તેવું એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું.

માર્ચમાં સરકારે લોકસભામાં ધ ફોરેસ્ટ (સંરક્ષણ) સુધારો બિલ રજૂ કર્યું હતું. જેનો હેતુ વર્તમાન કાયદાના કાર્યક્ષેત્રમાંથી અમુક શ્રેણીની જમીનને મુક્તિ આપવાનો અને જંગલની જમીન પર થઈ શકે તેવી પ્રવૃત્તિઓની સૂચિને વિસ્તૃત કરવાનો છે. આ બિલનો ઉદ્દેશ સિસ્મિક સર્વેને બિન-જંગલ પ્રવૃત્તિ તરીકે ગણવાનું બંધ કરવાનો છે.

જેનાથી નિર્ધારિત વન વિસ્તારોમાં વ્યવસ્થિત વૈજ્ઞાનિક સર્વેક્ષણો હાથ ધરીને પ્રોગ્નોસ્ટિકેટેડ હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનોને પ્રોડ્યુસિબલ વોલ્યુમમાં અનુવાદિત કરવામાં મદદ મળશે, તેવું ડાયરેક્ટોરેટ જનરલ ઑફ હાઇડ્રોકાર્બનના રાજેશ કુમાર શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું હતું.  પેટ્રોલિયમ મંત્રાલયની તકનીકી શાખા જે તેનું નિયમન કરે છે.

ધરતીકંપનું સર્વેક્ષણ એ સંશોધકો માટે જમીનની નીચે ઉત્પાદનક્ષમ હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનોના પુરાવા એકત્ર કરવા માટેનું પ્રથમ મોટું પગલું છે. આ પછી કુવાઓનું ક્ષારકામ કરવામાં આવે છે, જે સંશોધકોને એ નિર્ધારિત કરવામાં મદદ કરે છે કે સંસાધનો વાસ્તવિક છે અને પૂરતા પ્રમાણમાં છે કે જેનો વ્યાવસાયિક રીતે ઉપયોગ કરી શકાય છે.  મોટા વિસ્તારો પર સિસ્મિક સર્વેક્ષણો હાથ ધરવામાં આવે છે અને તેમાંથી એકત્ર કરાયેલ ડેટાનું વિશ્લેષણ નાના ભાગોને કોતરીને કરવામાં આવે છે જ્યાં કુવાઓ ડ્રિલ કરી શકાય છે. ડ્રિલિંગ માટે વન વિભાગની પરવાનગીની જરૂર રહેશે.

જંગલની જમીનોમાં સિસ્મિક સર્વેક્ષણને સરળ બનાવીને સરકાર તેલ અને ગેસના સંસાધનોની શોધ માટે લાયસન્સ આપવામાં વેગ આપી શકે છે. શ્રીવાસ્તવના જણાવ્યા અનુસાર સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છ, વિંધ્યન અને મહાનદી જેવા શ્રેણી-2 બેસિનમાં લગભગ 0.1 મિલિયન ચોરસ કિલોમીટર જંગલ અથવા પ્રતિબંધિત વિસ્તારોમાં છે.  સૂચિત સુધારાની જાહેરાત સાથે લગભગ 230 મિલિયન મેટ્રિક ટન તેલ સમકક્ષ હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનોને લક્ષ્યાંકિત કરી શકાય છે, તેવું તેમણે જણાવ્યું હતું.

કેટેગરી-2 બેસિન એવા વિસ્તારો છે કે જેમાં હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનો હોવાની અપેક્ષા છે પરંતુ હજુ સુધી વ્યાપારી રીતે તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નથી.  કેટેગરી-3 બેસિન એવા છે જ્યાં હજુ સુધી કોઈ શોધ થઈ નથી.

કેટેગરી-3 બેસિનમાં લગભગ 0.18 મિલિયન ચોરસ કિલોમીટરના પ્રતિબંધિત વિસ્તારોમાં લગભગ 200મિલિયન મેટ્રિક ટન હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધન સંભવિત છે, જેને સંશોધન માટે ખોલી શકાય છે.

ભારતમાં સંશોધનનો વ્યાપ વિસ્તારવા માટે સરકારે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં ઘણા સુધારા કર્યા છે. અન્વેષણમાં વધારો થવાથી મોટી શોધની શક્યતાઓ વધી શકે છે. ઉલ્લેખનીય છે કે, દેશમાં તેલ ઉત્પાદનમાં ઘટાડો અને આયાત પર નિર્ભરતા વધી રહી છે.

દાયકાઓથી સુરક્ષાના કારણોસર મુખ્યત્વે ‘નો-ગો’ જાહેર કરાયેલા લગભગ 98% જંગલી વિસ્તારો હવે સંશોધન માટે ખોલવામાં આવ્યા છે.

શું છે કેટેગરી 2 અને 3 જંગલ વિસ્તાર?

જયારે જંગલમાં સંશોધનની વાત થઇ રહી છે ત્યારે વિવિધ પ્રદેશના જંગલોને કેટેગરીવાઈઝ અલગ કરવામાં આવ્યા છે. તેમાં સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છના જંગલોને કેટેગરી -2માં મુકવામાં આવ્યા છે. તો એ સમજવું જરૂરી છે કે, કેટેગરી -2 એટલે શું? તો કેટેગરી-2 બેસિન એવા વિસ્તારો છે કે જેમાં હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનો હોવાની અપેક્ષા છે પરંતુ હજુ સુધી વ્યાપારી રીતે તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નથી. કેટેગરી-3 બેસિન એવા છે જ્યાં હજુ સુધી કોઈ શોધ થઈ નથી.

સૌરાષ્ટ્ર – કચ્છનો અંદાજિત 1 હજાર કિમીના જંગલ વિસ્તારમાં પ્રોજેક્ટની થઇ શકે છે અમલવારી!!

સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છ, વિંધ્યન અને મહાનદી જેવા શ્રેણી-2 બેસિનમાં લગભગ 0.1 મિલિયન ચોરસ કિલોમીટર એટલે કે અંદાજિત 1 હજાર કિલોમીટર વિસ્તાર જંગલ પ્રતિબંધિત વિસ્તારોમાં છે. સૂચિત સુધારાની જાહેરાત સાથે આ વિસ્તારમાં લગભગ 230 મિલિયન મેટ્રિક ટન તેલ સમકક્ષ હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનોને લક્ષ્યાંકિત કરી શકાય છે.

કેવી રીતે કરાશે ક્રૂડ ઓઇલ માટે સર્વે?

નિર્ધારિત વન વિસ્તારોમાં વ્યવસ્થિત વૈજ્ઞાનિક સર્વેક્ષણો હાથ ધરીને પ્રોગ્નોસ્ટિકેટેડ હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનોને પ્રોડ્યુસિબલ વોલ્યુમમાં ફેરવવામાં મદદ મળશે તેવું ડાયરેક્ટોરેટ જનરલ ઑફ હાઇડ્રોકાર્બનના રાજેશ કુમાર શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું હતું. જે સંશોધકો માટે જમીનની નીચે ઉત્પાદનક્ષમ હાઇડ્રોકાર્બન સંસાધનોના પુરાવા એકત્ર કરવા માટેનું પ્રથમ મોટું પગલું બનશે. ત્યારબાદ કુવાઓનું ક્ષારકામ કરવામાં આવે છે, જે સંશોધકોને એ નિર્ધારિત કરવામાં મદદ કરે છે કે સંસાધનો વાસ્તવિક છે અને પૂરતા પ્રમાણમાં છે કે જેનો વ્યાવસાયિક રીતે ઉપયોગ કરી શકાય છે.