જ્ઞાનવાપીનું વ્યાસજીનું ભોંયરું… શું છે તેનો ઈતિહાસ, મુલાયમ સિંહ યાદવ સરકારે અહીં પૂજા કેમ બંધ કરી

ધાર્મિક ન્યૂઝ

જ્ઞાનવાપી નામ કેવી રીતે આવ્યું?

આ વિશે મંદિરપક્ષનું માનવું છે કે હાલમાં જ્ઞાનવાપી પરિસર છે તેની અંદર એક પ્રાચીન કૂવો છે, જેને સ્વંય ભગવાન વિશ્વેશ્વરે સતયુગમાં પોતાના ત્રિશૂળથી ખોદ્યો હતો. આજે પણ તે કૂવો પોતાની મૂળ જગ્યા છે. આ કૂવાનું નામ જ્ઞાનવાપી પડ્યું હતું અને તેના કારણે સમગ્ર પરિસરનું નામ જ્ઞાનવાપી થયું હતું, મસ્જિદ અહીં બનેલી છે.

પોતાની અરજીમાં મંદિરપક્ષે લખ્યું છે કે મોગલ શહેનશાહ અકબરના શાસન વખતે, “સંત શ્રી નારાયણ ભટ્ટના આગ્રહથી કાશી વિશ્વનાથ મંદિરના પુનર્નિર્માણ માટેની મંજૂરી મળી હતી. જ્ઞાનવાપી પરિસરમાં મંદિરને તેના મૂળ સ્થાને નારાયણ ભટ્ટે પોતાના શિષ્ય અને બાદશાહ અકબરના નાણાપ્રધાન રાજા ટોડરમલની મદદથી નવેસરથી બનાવ્યું હતું.”

1993 પહેલા વ્યાસ પરિવાર વ્યાસજીના ભોંયરામાં પૂજા કરતો હતો. આ ભોંયરું જ્ઞાનવાપી સંકુલમાં દક્ષિણ તરફ આવેલું છે. વારાણસીની જિલ્લા અને સત્ર અદાલતના આદેશ બાદ જ્ઞાનવાપી સ્થિત વ્યાસજીના ભોંયરામાં નિયમિત પૂજા શરૂ થઈ ગઈ છે. જે રીતે 1993 પહેલા કરવામાં આવતું હતું. હવે વ્યાસ પરિવાર ભોંયરામાં પૂજા કરશે. 1993 પહેલા સોમનાથ વ્યાસનો પરિવાર અહીં પૂજા કરતો હતો.

આ ભોંયરું જ્ઞાનવાપીના ગ્રાઉન્ડ ફ્લોર પર આવેલું છે, જ્ઞાનવાપીના આ ભોયરમાં સ્વસ્તિક, કમળ અને ઓમની આકૃતિઓ જેવા હિંદુ ધર્મ સંબંધિત પ્રતીકો મળી આવ્યા છે. ગત વર્ષે 25 સપ્ટેમ્બરે વ્યાસ પરિવાર દ્વારા ભોંયરામાં પૂજા કરવાની પરવાનગી માટે અરજી કરવામાં આવી હતી, ત્યારબાદ જ્ઞાનવાપીના ASI સર્વેમાં વ્યાસજીના ભોંયરાની પણ તપાસ કરવામાં આવી હતી. તપાસમાં ભોંયરાની અંદર મંદિરના પુરાવા મળ્યા અને કોર્ટે બુધવારે વ્યાસજીના ભોંયરામાં પૂજા કરવાની મંજૂરી આપી. જિલ્લા અદાલતના ન્યાયાધીશ ડૉ.અજય કૃષ્ણ વિશ્વેશે વહીવટીતંત્રને વ્યાસજીના ભોંયરામાં પૂજાની વ્યવસ્થા કરવા માટે એક સપ્તાહનો સમય આપ્યો છે. આવો જાણીએ વ્યાસજીનું ભોંયરું શું છે, તે જ્ઞાનવાપીમાં ક્યાં આવેલું છે અને 1993માં અહીં પૂજા કેમ બંધ કરવામાં આવી હતી.

વ્યાસજીનું ભોંયરું ક્યાં છે?

વ્યાસ પરિવારના પૌત્ર આશુતોષ વ્યાસ, જે 1993 પહેલા વ્યાસજીના ભોંયરામાં પૂજા કરતા હતા, તેમણે જણાવ્યું કે જ્ઞાનવાપીની અંદર 10 ભોંયરાઓ છે. જ્ઞાનવાપીમાં વ્યાસજીનું ભોંયરું દક્ષિણ તરફ આવેલું છે. અહીં રહેલા 10 ભોંયરાઓમાંથી બે બેઝમેન્ટ ખોલવામાં આવ્યા છે. કોર્ટમાં દાવો દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો અને કહેવામાં આવ્યું હતું કે વ્યાસજીનું ભોંયરું જ્ઞાનવાપી સંકુલમાં નંદી ભગવાનની બરાબર સામે છે. આ ભોંયરામાં પ્રાચીન મંદિરના મુખ્ય પૂજારી વ્યાસ પરિવારની મુખ્ય બેઠક છે. આ તે સ્થાન છે જ્યાં વ્યાસ પરિવાર 400 વર્ષથી શૈવ પરંપરામાં પૂજા કરતો હતો. બ્રિટિશ કાળમાં પણ વ્યાસ પરિવારે કેસ જીતીને ભોંયરામાંનો કબજો જાળવી રાખ્યો હતો.

વ્યાસજીના ભોંયરામાં પૂજા કેમ અટકાવવામાં આવી?

આશુતોષ વ્યાસે જણાવ્યું કે, 1993થી વ્યાસજીના ભોંયરાને બંધ કરીને બેરિકેડ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે તે સમયે સમાજવાદી પાર્ટીની સરકાર હતી અને મુલાયમ સિંહ યાદવ મુખ્યમંત્રી હતા. અયોધ્યા રામજન્મભૂમિ મુદ્દાને લઈને મુલાયમ સિંહ યાદવે બેરિકેડ લગાવ્યા જેથી અહીં સાંપ્રદાયિક વાતાવરણ ન બગડે અને કોઈ ઝઘડા ન થાય. પહેલા વાંસના થાંભલાઓ સાથે કામચલાઉ બેરિકેડીંગ કરવામાં આવ્યું હતું અને બાદમાં તેને કાયમી ધોરણે બંધ કરી દેવામાં આવ્યું હતું. ત્યારથી પૂજા ત્યાં જ અટકી ગઈ.

આશુતોષ વ્યાસે જણાવ્યું કે, ‘પહેલા અમારા પરિવારના સભ્યો પૂજા-પાઠ કરતા હતા. અમે અંદર પણ ગયા છીએ અને દર વર્ષે જઈએ છીએ. રામચરિતમાનસ જ્ઞાનવાપીમાં છે. તેની પાસે વાંસના બંડલ રાખવામાં આવ્યા છે. અંદર ખૂબ જ અંધારું છે. તેણે એ પણ જણાવ્યું કે અંદર ઘણા શિવલિંગ છે. ત્યાં શિવલિંગ છે, નંદી છે, તૂટેલી નંદી હશે અને કહેવાય છે કે સ્તંભોમાં કમળ, સ્વસ્તિક અને ઓમની આકૃતિઓ છે. આશુતોષ વ્યાસનું કહેવું છે કે 1993 પહેલા અંદર જલાભિષેક અને રૂદ્રાભિષેક કરવામાં આવતો હતો. આરતી, પૂજા, ભજન બધું જ થતું. ત્રણ વખત પૂજા થઈ. સવારની પૂજા બાદ બપોરે ભગવાનને પ્રસાદ ધરાવવામાં આવ્યો હતો અને સાંજે પૂજા અને આરતી થઈ હતી.

વ્યાસજીમાં પૂજા માટે કોણે અરજી કરી હતી?

25 સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ, શૈલેન્દ્ર ઠાકુર પાઠકે વ્યાસજીના ભોંયરામાં પૂજા ફરી શરૂ કરવાની પરવાનગી માંગતો દાવો દાખલ કર્યો હતો. શૈલેન્દ્ર ઠાકુર પાઠક વ્યાસ પરિવારના છે. હિંદુ પક્ષે વિનંતી કરી કે અદાલત એક રીસીવરની નિમણૂક કરે જે ભોંયરામાં પૂજારી દ્વારા કરવામાં આવતી પૂજાનું નિયંત્રણ અને સંચાલન કરશે. એવી દલીલ પણ કરવામાં આવી હતી કે ભોંયરામાં હાજર મૂર્તિઓની નિયમિત પૂજા કરવાની જરૂર છે. સર્વેમાં ત્યાં હિંદુ ધર્મ સાથે સંબંધિત પ્રતીકો અને મંદિરોના પુરાવા પણ મળ્યા છે. આ પછી, કોર્ટે 17 જાન્યુઆરી, 2024 ના રોજ એક આદેશ પસાર કર્યો અને એક રીસીવરની નિમણૂક કરી, પરંતુ પૂજાને લઈને કોઈ આદેશ આપ્યો નહીં. ત્યારબાદ 31 જાન્યુઆરીએ બંને પક્ષોની દલીલો સાંભળ્યા બાદ કોર્ટે હિન્દુ પક્ષને વ્યાસજીના ભોંયરામાં પુજા અર્ચના કરવાની મંજૂરી આપી હતી.

કોર્ટના નિર્ણય પર વ્યાસ પરિવારે શું કહ્યું?

આશુતોષ વ્યાસે કહ્યું કે તેઓ કોર્ટના નિર્ણયને ખૂબ જ આનંદથી જુએ છે અને 400 વર્ષની રાહ પૂરી થઈ છે. તેમણે કહ્યું, ‘આ આપણા પૂર્વજોનું બલિદાન છે, જેઓ 400 વર્ષથી લડી રહ્યા હતા. ભોંયરામાં મારો અધિકાર હતો. 1993 પહેલા ત્યાં પૂજા થતી હતી.

કોર્ટે 31 જાન્યુઆરીએ પોતાના નિર્ણયમાં શું કહ્યું?

31 જાન્યુઆરીએ બંને પક્ષોની દલીલો સાંભળ્યા બાદ કોર્ટે વ્યાસજીના ભોંયરામાં પૂજા કરવાની મંજૂરી આપી હતી. સાથે જ કોર્ટે પ્રશાસનને 1 સપ્તાહનો સમય આપ્યો છે, જેમાં ભોંયરામાં પૂજા કરવાની વ્યવસ્થા કરવાની રહેશે. કોર્ટના નિર્ણય બાદ વહીવટીતંત્રની બેઠક યોજાઈ હતી અને માત્ર 11 કલાક બાદ જ કોર્ટના આદેશનું પાલન કરવામાં આવ્યું હતું અને ભોંયરામાં શયન આરતી કરવામાં આવી હતી. રાત્રે 2.30 વાગ્યાની આસપાસ વ્યાસજીના ભોંયરામાં 31 વર્ષ બાદ દીવો પ્રગટાવવામાં આવ્યો હતો. ત્યાર બાદ ત્રણેય વખતની નિયમિત પૂજા શરૂ કરવામાં આવી હતી.