2016માં વડાપ્રધાન મોદીએ જમ્મુ-કાશ્મીર અને પંજાબના લાખો ખેડૂત પરિવારોના હિતમાં રાવી નદીના પાણીને પાકિસ્તાન જતા રોકવાનો સાહસિક નિર્ણય લીધો હતો. આ નિર્ણય હવે વાસ્તવિકતા બની ગયો છે. શાહપુર કાંડી ડેમનું કામ પૂર્ણ થવાથી અને પાકિસ્તાનનું પાણી અટકાવવાથી બંને રાજ્યોના ખેડૂતોના ચહેરા પર ખુશી ફરી વળી છે. હવે જમ્મુના કઠુઆ અને સાંબા જિલ્લામાં 1,27,587 વીઘા અને પંજાબના 20,624 વીઘા જમીનની સિંચાઈ સુનિશ્ચિત કરવામાં આવશે. દેશના સર્વોચ્ચ હિતોને ધ્યાનમાં રાખીને અને 1960ની સિંધુ જળ સંધિની મૂળ ભાવના અનુસાર રાવી નદી પર રૂ. 3,300 કરોડના ખર્ચે બનેલ શાહપુર કાંડી પ્રોજેક્ટ સમૃદ્ધિના નવા યુગની શરૂઆત કરશે.
કઠુઆ અને સાંબા જિલ્લાઓ માટે 32 વર્ષ પછી આ એક સ્વપ્ન સાકાર થવા જેવું છે, કારણ કે અહીંના લોકોને સિંચાઈની સુવિધાના અભાવે હાલાકી ભોગવવી પડી હતી. વધુમાં, પંજાબના ખેડૂતોને 206 મેગાવોટના પ્રોજેક્ટનો ફાયદો થશે જે આ વર્ષના અંત સુધીમાં તૈયાર થઈ જશે. આ સમગ્ર મામલે પાકિસ્તાને સાવધાનીપૂર્વક મૌન જાળવી રાખ્યું છે.
અગાઉ એવું કહેવામાં આવી રહ્યું હતું કે જો રાવીનું પાણી રોકવામાં આવશે તો પાકિસ્તાનમાં ભારે હોબાળો થશે, પરંતુ જો તેમ ન થયું, તો તેનું કારણ એ છે કે 1960ની સિંધુ જળ સંધિની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન થયું નથી. આ સંધિ અનુસાર, રાવી, સતલજ અને બિયાસ નદીઓના પાણી પર ભારતનો વિશેષ અધિકાર હશે અને જેલમ, સિંધુ અને ચિનાબના પાણી પર પાકિસ્તાનનો વિશેષ અધિકાર હશે. વડા પ્રધાન મોદીએ 2016 માં જ જાહેરાત કરી હતી કે ભારત રાવી, સતલજ અને બિયાસ નદીઓના પાણીના યોગ્ય ઉપયોગ માટે અને પાકિસ્તાન તરફ વહેતા પાણીનો બગાડ રોકવા માટે તાર્કિક પગલાં લેશે. ત્રણ નદીઓના પાણીનો ઉપયોગ કરવાની અને તેને જમ્મુ અને કાશ્મીર અને પંજાબના ખેડૂતોને ઉપલબ્ધ કરાવવાની પદ્ધતિનો અભ્યાસ કરવા માટે એક ટાસ્ક ફોર્સની પણ રચના કરવામાં આવી હતી.
અગાઉ 1995માં પૂર્વ વડાપ્રધાન સ્વર્ગસ્થ નરસિમ્હા રાવે શાહપુર કાંડી ડેમનો શિલાન્યાસ કર્યો હતો, પરંતુ તે પંજાબ અને જમ્મુ-કાશ્મીર સરકારો વચ્ચેના ઝઘડામાં ફસાયેલો રહ્યો હતો. રાજકીય કારણોસર તેના અમલીકરણમાં સાડા ચાર વર્ષના વિલંબને કારણે તેની કિંમત રૂ. 2,793 કરોડથી વધીને રૂ. 3,300 કરોડ થઈ હતી. વડા પ્રધાન મોદીની દરમિયાનગીરી અને વડા પ્રધાન કાર્યાલયના કેન્દ્રીય રાજ્ય પ્રધાન, જે પોતે જમ્મુના રહેવાસી છે,ના પ્રયાસોને કારણે, ટ્રેન પાછી પાટા પર આવી અને કેન્દ્રીય જલ શક્તિ મંત્રાલય તરફથી તેના માટે જરૂરી નાણાંની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી. . પંજાબના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન અમરિન્દર સિંહે કેન્દ્રને તેનો હિસ્સો સાઠથી ઘટાડીને ચૌદ ટકા કરવા માટે રાજી કર્યું. આ પ્રોજેક્ટમાં 71.39 ટકા વીજળી અને 28.61 ટકા સિંચાઈ ઘટકોનો પણ સમાવેશ થાય છે. કેન્દ્રએ તેને નાબાર્ડ દ્વારા ધિરાણ આપ્યું છે.
શાહપુર કાંડી ડેમ, પંજાબના પઠાણકોટ જિલ્લામાં રાવી નદી પર હાલના સાગર ડેમના ડાઉનસ્ટ્રીમમાં સ્થિત છે, જેની ઊંચાઈ 55.5 મીટર છે. તેની પાસે બે પાવર હાઉસ પણ છે, જે આવક મેળવવા માટે સિંચાઈ અને વીજળીના બેઉ હેતુઓ પૂરા કરશે. નિષ્ણાતો માને છે કે આ પ્રોજેક્ટ જમ્મુના ખેડૂતોના બંજર જમીનના શ્રાપનો અંત લાવશે, જે કાંડીનો શાબ્દિક અર્થ છે. આ પ્રોજેક્ટ સાથે, હરિયાળી ઉજ્જડ જમીનનું સ્થાન લેશે અને પૂર અને વિનાશનો નિયમિત ખતરો ઘટશે. 1,378 મીટર ત્રીજી જમ્મુ અને કશ્મીરના કેનાલ કઠુઆના 512 ગામોની છ લાખથી વધુ વસ્તી અને સાંબાના 368 ગામોની ત્રણ લાખથી વધુ વસ્તીને સિંચાઈની સુવિધા પૂરી પાડશે.
વધુમાં, જમ્મુ અને કાશ્મીર આ પ્રોજેક્ટમાંથી 20 ટકા પાવર યુનિટ દીઠ રૂ. 3.40ના દરે મેળવી શકશે ઉપરાંત રાવીમાંથી 6.9 લાખ એકર ફીટ પાણીનો હક પણ મેળવી શકશે. આ પ્રોજેક્ટ બંને રાજ્યોની પ્રવાસન ક્ષમતામાં પણ વધારો કરશે. વિશ્લેષકો માને છે કે રાજકીય ઇચ્છા અમલદારશાહી અવરોધો અને નાણાકીય પડકારોને દૂર કરે છે. શાહપુર કાંડી ડેમ પ્રોજેક્ટમાં પણ આવું જ જોવા મળ્યું હતું. પરંતુ આખરે તે જમ્મુ-કાશ્મીર અને પંજાબના ખેડૂતોના ઉદાસ ચહેરા પર ખુશી લાવી છે.
