શીતળા સાતમ ક્યારે માનવમાં આવે છે ?
શીતળા સાતમને શીતળા અષ્ટમી તરીકે પણ કહેવાય છે. આ દિવસે માતા શીતળા દેવીની પૂજા કરવામાં આવે છે. ચૈત્ર મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષના આઠમા દિવસે પૂજા થાય છે. આ તહેવારને ‘બસોદા’, ‘લાસોડા’ અથવા ‘ચિલા પૂજન’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. શીતળા માતાની પૂજા વસંત અને ઉનાળામાં કરવામાં આવે છે. ચૈત્ર, વૈશાખ, જ્યેષ્ઠા અને આશધ્ધના કૃષ્ણ પક્ષની અષ્ટમી શીતળા દેવીની પૂજા અર્ચના માટે સમર્પિત છે. તેથી, આ દિવસને શીતલષ્ટમી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે
શીતળા માતાનું સ્વરૂપ :
મા શીતળા તેના હાથમાં કળશ, સૂપ, સાવરણી અને લીમડાના પાંદડા ધરાવે છે અને લંબાણ પર સવાર એબી મુદ્રામાં બેઠી છે. શીતળા માતાની સાથે જૌરવસુર તાવનો રાક્ષસ, કોલેરાની દેવી, ચોસઠ રોગો, ઘંટકર્ણ, ચામડીના રોગોના ભગવાન અને લોહી દેવી દેવી બેઠા છે. તેમના કલમમાં વાયરસનો નાશ કરનાર, જંતુનાશક, મસૂરના સ્વરૂપમાં ઠંડુ આરોગ્યપ્રદ પાણી છે. સ્કંદ પુરાણમાં, તેમની અર્ચના સ્તોત્રને શીતલષ્ટકના નામથી દર્શાવવામાં આવી છે. ભગવાન શિવએ જાતે જ લોકકલ્યાણ માટે શીતલષ્ટક સ્તોત્રની રચના કરી હતી.
શીતળા સાતમ વિષે અને ભોગ વિધિ વિષે થોડું:
શીતળા સાતમએ શીતળા માતાને સમર્પિત કરવામાં આવે છે. આ વ્રત ગુજરાતીઓ શીતળા માતાના આશીર્વાદ મેળવા માટે કરતાં હોય છે. એવું માનવમાં આવે છે કે શીતળા સાતમ રેહવાથી શીતળા માતા પોતાના ભક્તોને ઓરી તથા ચિકન પોક્સ જેવી બીમારીયોથી રક્ષણ કરે છે.
ભોગની રીત માતાને શીતલષ્ટમીના એક પેહલા બનાવામાં આવે છે. આ દિવસે, વાસી ખોરાક ખાવા માટે અર્પણ કરવામાં આવે છે, એટલે કે, બસોદા તૈયાર થાય છે. આ દિવસે વાસી પદાર્થ માતાને નૈવેધ્ય તરીકે સમર્પિત કરવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ ભક્તોમાં પ્રસાદ વહેંચવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસ પછી વાસી ખોરાક બંધ કરવામાં આવે છે. આ આખા દિવસે લોકો વાસી અથવા ઠંડુ ખોરાક લે છે.
શીતલષ્ટમીની આગલી રાતે, મહિલાઓ ભોજન તૈયાર કરે છે,અને પછી,અષ્ટમીની સવારે,સૌ પ્રથમ, શીતળા માતાને ભોગ ધરાવી ઘરના અન્ય સભ્યોને ખવડાવે છે, આ જ કારણ છે કે આખો દિવસ ઘરમાં ગેસ પ્રગટાવવામાં આવતો નથી.
શીતળા સાતમ મનાવાનું વૈજ્ઞાનિક કારણ :
દેવી શીતળાની પૂજા-પર્યાવરણને સ્વચ્છ અને સલામત નિયંત્રણની પ્રેરણા પ્રાપ્ત થાય છે. એક સંકેત મળે છે કે વાતાવરણમાં અનેક બદલાવ થાય છે. અને આ બદલાવથી બચાવ માટે સાફ સફાઈ ખૂબ જરૂરી છે. આથી સફાઈ માટે સંપૂર્ણ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે. જો કોઈ બાળકોની જેમ આ પ્રકારની બીમારી થઈ જાય, તો તેને શીતળા માતાનું પૂજન કરવું જોઇયે તો આથી આવી બીમારીઓથી દૂર થઈ શકે. જ્યારે શીતળા માતાની માતાની પુજા શીતળાઅષ્ટમીના દિવસની સ્ત્રી શીતળા માતાની પદ્ધતિથી પૂજા થાય છે, જેમાં ઘર તેમજ પરિવારની તમામ બીમારીઓ દૂર થાય છે. કુટુંબ ચેતક રોગ જેવા ઘણાં દર્દીઓનાં દર્દીઓનો મુખ્ય સમય એ છે શીતળા માતાની પૂજાના કેન્દ્રો સંપૂર્ણ મહત્વપૂર્ણ અને સંવેદનશીલ છે.
કઈ – કઈ જગ્યાએ ઉજવાય શીતળા સાતમ ?
ગુજરાતમાં આ તેહવાર જનમાષ્ટમીના એક દિવસ પહેલા ઉજવાય છે. જેને શીતળાઅષ્ટમી કહેવાય છે. આ દિવસે પણ શીતલા માતાની પૂજા કરવામા આવે છે, રાજસ્થાનમાં શીતળા સાતમની ધૂમધામથી મનાવાય છે, રાજસ્થાનના જોધપુરમાં શિતલાઅષ્ટમીની એક દિવસ પૂર્વે ઉજવાય છે.