શું અરબી સમુદ્રનું વધતું તાપમાન દુબઈની જેમ મુંબઈમાં પણ તબાહી લઈ આવશે?

• ક્લાઉડ સેડીંગ નહીં પરંતુ અરબી સમુદ્રનું તાપમાન ઉચું જવાથી દુબઈમાં વરસાદે તબાહી મચાવી

હાલ થોડા દિવસો પહેલા દુબઈમાં જે તરાજા સર્જાઈ તે કોઈ કલાઉડ સીડિંગ નહિ પરંતુ ગ્લોબલ વોર્મિંગનું કારણ હતું. એટલુજ નહિ એવી સમુદ્રમાં જે તાપમાન છેલ્લા 4 દાયકા એટલે 40 વર્ષમાં વધ્યું છે તેના પરિણામે આ ભયંકર સ્થિતિ ઊભી થઈ છે. ત્યારે હવે ચિંતા એજ છે કે, આ તબાહી મુંબઈમાં પણ ન આવે. મુંબઈ અરબી સમુદ્રને જ સ્લગ્ન રહીને ઉભુ છે. ત્યારે અરબી સમુદ્રની ગરમીનો અર્થ થાય છે કે તેની આસપાસના શહેરો, દુબઈથી મુંબઈ સુધી, ભારે હવામાન માટે વધુ સંવેદનશીલ છે.  પરંતુ તેનાથી પણ વધુ આત્યંતિક બાબત એ છે કે સરકારો અને કંપનીઓ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને આબોહવાને ઠીક કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.  19 એપ્રિલના રોજ દુબઈમાં આવેલા પૂરે આબોહવા પરિવર્તન અને જીઓ-એન્જિનિયરિંગ પર ખૂબ જ જરૂરી ચર્ચાને વેગ આપ્યો છે.  અતિશય વરસાદના કારણોમાં ક્લાઉડ સીડિંગ, ગ્લોબલ વોર્મિંગ અને નબળી ડ્રેનેજ સિસ્ટમનો સમાવેશ થાય છે.

ક્લાઉડ સીડીંગ એ હવામાનમાં ફેરફાર કરવાની જૂની ટેકનિક છે.  જ્યારે વાદળમં પર્યાપ્ત ટીપાં એકઠા થાય છે, ત્યારે તે ભારે બને છે અને વરસાદ તરીકે પડે છે.  તે સમજવું અગત્યનું છે કે ક્લાઉડ સીડિંગ સ્વચ્છ આકાશમાંથી વરસાદ પેદા કરી શકતું નથી, તેને પૂરતા પ્રમાણમાં ભેજની જરૂર છે.  તેથી, ક્લાઉડ સીડીંગનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે થાય છે જ્યાં વાદળો રચાય છે પરંતુ વરસાદ થતો નથી.  તેવી જ રીતે, ક્લાઉડ સીડીંગ મેઘમાં પહેલાથી હાજર છે તેના કરતા વધુ વરસાદ પેદા કરી શકતું નથી. દુબઈમાં પૂર આવતા વાવાઝોડાની સિસ્ટમ એટલી મોટી હતી કે તેને માપી શકાય તેમ ન હતું.

આટલા મોટા વિસ્તાર પર આટલો તીવ્ર વરસાદ ક્લાઉડ સીડિંગ દ્વારા થઈ શકે નહીં.  જો ક્લાઉડ સીડીંગ થયું હોત તો પણ વરસાદની તીવ્રતા પર તેની મામૂલી અસર પડી હોત. અરબી સમુદ્ર પરના એન્ટિસાયક્લોનનાં સંયોજનને કારણે થયો હતો.  એન્ટિસાયક્લોન એ વિસ્તારમાં મોટા પ્રમાણમાં ભેજ પહોંચાડ્યો, જેના કારણે ભારે વરસાદ થયો.  પરંતુ આ પુર ગ્લોબલ વોર્મિંગના સ્પષ્ટ સંકેતોથી ભરેલો છે.  અરબી સમુદ્ર સૌથી ઝડપથી ગરમ થઈ રહ્યો છે.  છેલ્લા ચાર દાયકામાં તેની સપાટીનું તાપમાન 1.2 ઓઈ થી 1.4 ઓઈ વધ્યું છે.  સરફેસ વોર્મિંગને કારણે બાષ્પીભવનના દરમાં વધારો થયો છે, વાતાવરણમાં પાણીની વરાળ વધી રહી છે.

ઉપરાંત, ગ્લોબલ વોર્મિંગને કારણે ગરમ વાતાવરણ વધુ ભેજ જાળવી શકે છે અને તે અતિશય વરસાદ તરીકે પડી શકે છે.  આ ચોક્કસ પદ્ધતિ છે જેના દ્વારા અરબી દ્વીપકલ્પ અને પશ્ચિમ ભારતમાં ભારે વરસાદ અને ચક્રવાતમાં વધારો થયો છે.  દુબઈમાં પણ ફેબ્રુઆરીમાં અતિશય વરસાદ પડ્યો હતો.  વાસ્તવમાં, 8 માર્ચ, 2016 ના રોજ દુબઈમાં સમાન તીવ્ર તોફાન આવ્યું હતું.  એ વાત સ્પષ્ટ છે કે મુંબઈ સહિત અરબી સમુદ્રની આસપાસના શહેરો ભારે વરસાદ અને ચક્રવાતથી પ્રભાવિત થશે કારણ કે ગ્લોબલ વોર્મિંગ તીવ્ર બનશે.  ઉષ્ણતામાન ગ્રહ કોઈને પણ છોડશે નહીં, સૌથી ધનિક શેઠને પણ નહીં. ત્યારે જો ગ્લોબલ વોર્મિંગ ઉપર કાબુ મેળવવામાં નહીં આવે તો અરબી સમુદ્રનું તાપમાન પ્રતિવર્ષ વધતું જ રહેશે અને પરિણામ સ્વરૂપે મુંબઈમાં તબાહી સર્જાય તો નવાઈ નહીં.

કેદારનાથ જેવી તબાહી સર્જવા હિમાલય વિસ્તારના અનેક તળાવો સજ્જ

2164 તળાવો હીમશીલા ઓગળવાથી તળાવ મોટા થઈ રહ્યા છે

ગ્લોબલ વોર્મિંગ એ ખરા અર્થમાં માજા મૂકી છે. ત્યારે કેદારનાથ જેવી તબાહી આવનારા દિવસોમાં ન સર્જાય તે માટે ગ્લોબલ વોર્મિંગ ઉપર કાબુ મેળવવો ખૂબ જરૂરી છે. એ વાતનો દરેકને ખ્યાલ છે કે કેદારનાથ જોશી મઠ માં જે આફત ઊભી થઈ હતી તેના કારણે જનજીવન પણ અસ્તવ્યસ્ત થઈ ગયું હતું અને તેની માથી અસરનો સામનો પણ કરવો પડ્યો હતો. ગ્લોબલ વોર્મિંગ નું પ્રમાણ દિન પ્રતિદિન વધી રહ્યું છે એટલું જ નહીં હિમાલય વિસ્તારમાં જય હિમશીલાઓ છે તે ઓગળી રહી છે અને તળાવ પોતાનો વ્યાપ વધારી રહ્યા છે જો આને આ જ પરિસ્થિતિ રહી તે દિવસ દૂર નથી કે દારનાથ જેવી સ્થિતિ હિમાલયન રેન્જ વિસ્તારમાં પણ તીવ્ર રીતે જોવા મળે. આ વાતની ગંભીરતાને ધ્યાને લઈ ઈસરોએ પણ આ પ્રકાર ની તસ્વીરો બહાર પાડી છે જે સાવચેતીના પગલાં લેવા સૂચવે છે. ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ઇસરો) એ    એક અહેવાલમાં જણાવ્યું હતું કે, 2016-17માં હિમાલયમાં ઓળખાયેલા 2,431 હિમનદી સરોવરોમાંથી ઓછામાં ઓછા 89 ટકા 1984 થી નોંધપાત્ર રીતે વિસ્તર્યા છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે ઈસરોના વિશ્લેષણના પરિણામો ચિંતાજનક છે કારણ કે વધતા તાપમાનને કારણે હિમનદી સરોવરોના વિસ્તરણથી ડાઉનસ્ટ્રીમ વિસ્તારોમાં વ્યાપક પરિણામો આવી શકે છે.

ઈસરોના એ રિપોર્ટમાં જણાવ્યું છે કે 1984 થી 2023 સુધી ભારતીય હિમાલયન નદીના બેસિનના કેચમેન્ટને આવરી લેતી લાંબા ગાળાની સેટેલાઇટ ઇમેજરી હિમનદી તળાવોમાં નોંધપાત્ર ફેરફારો સૂચવે છે.  601 હિમનદી સરોવરો, અથવા 89 ટકા, 15 વર્ષમાં બમણાથી વધુ પ્રમાણમાં વિસ્તર્યા છે, અને 10 સરોવરો 1.5 ગણા વચ્ચે વિસ્તર્યા છે અને તેમનું કદ બમણું થયું છે.  65 તળાવો 1.5 ગણા વિસ્તર્યા છે.  10 હેક્ટર કરતા મોટા 2,431 હિમનદી તળાવોમાંથી, 676 નોંધપાત્ર રીતે વિસ્તર્યા છે, અને આમાંથી ઓછામાં ઓછા 130 સરોવરો ભારતમાં છે જેમાં 65 (સિંધુ નદી બેસિન), 7 (ગંગા નદી બેસિન), અને 58 (બ્રહ્મપુત્રા નદી બેસિન).  બીજી તરફ 314 તળાવો 4,000 થી 5,000 મીટરની રેન્જમાં સ્થિત છે અને 296 તળાવો 5,000 મીટરથી વધુની ઊંચાઈએ છે, એમ ઈસરોએ આજે   જાહેર કરેલા ’સેટેલાઈટ ઈન્સાઈટ્સ: એક્સપાન્ડિંગ ગ્લેશિયલ લેક્સ ઇન ધ ઈન્ડિયન હિમાલય’ રિપોર્ટમાં જણાવ્યું છે.  હિમાચલ પ્રદેશમાં 4,068 મીટરની ઉંચાઈ પર સ્થિત ઘેપાંગ ઘાટ ગ્લેશિયલ લેક (સિંધુ નદી બેસિન) માં લાંબા ગાળાના ફેરફારો 1989 અને 2022 વચ્ચે 36.49 થી 101.30 હેક્ટરના કદમાં 178 ટકા વધારો દર્શાવે છે.  વૃદ્ધિ દર દર વર્ષે લગભગ 1.96 હેક્ટર છે.