માઈક્રોપ્લાસ્ટિક્સથપ્રદુષિત થવાની સાથે સાથે કેટલીક પ્રજાતિઓના લુપ્ત થવાનો પણ ભય છે. એવા પુરાવા પણ છે કે પ્લાસ્ટિકના નાના કણો અથવા ટુકડાઓ પણ માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ હાનિકારક બન્યા છે, જો કે આ કણોના કદ પર આધાર રાખે છે, કારણ કે મોટા કણો વધુ નુકસાનકારક હોઈ શકે છે. આ ફેફસાના રોગવાળા લોકોમાં ગંભીર ગૂંચવણો પેદા કરી શકે છે.
વાસ્તવમાં, સમુદ્રમાં જતું પ્લાસ્ટિક સડી જાય છે અને તૂટી જાય છે અને માઇક્રોપ્લાસ્ટિકના રૂપમાં બહાર આવે છે. આ એવા કણો છે જેનો વ્યાસ પાંચ મિલીમીટરથી ઓછો છે. ઇન્ટરનેશનલ યુનિયન ફોર ક્ધઝર્વેશન ઓફ નેચર અનુસાર, છેલ્લા ચાર દાયકામાં સમુદ્રની સપાટીના પાણીમાં આ કણોમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. તાજેતરના કેટલાક અભ્યાસોમાં પણ એ વાતની પુષ્ટિ થઈ છે કે માનવ લોહી અને ફેફસામાં પ્લાસ્ટિકના કણો મળી આવ્યા છે.
દર વર્ષે લાખો ટન પ્લાસ્ટિકનું ઉત્પાદન થાય છે અને તે નાના કણોમાં પર્યાવરણમાં ફેલાય છે. પ્લાસ્ટિકના નાના કણો માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે કેટલા ખતરનાક સાબિત થઈ શકે છે તેના પર હાલમાં ઘણા અભ્યાસ ચાલી રહ્યા છે. પરંતુ એવું માનવામાં આવે છે કે આ સૂક્ષ્મ કણો લાંબા સમય સુધી ફેફસામાં રહી શકે છે અને ફેફસામાં બળતરા પેદા કરી શકે છે અને આ કણો રોગપ્રતિકારક તંત્રના પેશીઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. આ સાથે તેઓ કેન્સર જેવી બીમારીઓને જન્મ આપવામાં પણ મદદરૂપ થાય છે. આ સૂક્ષ્મ પ્લાસ્ટિક કણો પ્રજનન અને વિકાસલક્ષી સમસ્યાઓનું કારણ પણ બને છે.
નિષ્ણાતોએ તેમના અભ્યાસ બાદ જણાવ્યું છે કે દરરોજ ઉપયોગમાં લેવાતી વસ્તુઓ લોહી અને ફેફસાને માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સથી ભરી દે છે. સંશોધકોએ 12 પ્રકારના પ્લાસ્ટિકની ઓળખ કરી, જેમાં પોલીપ્રોપીલીન અને પોલીઈથીલીન તેમજ ટેરેફથાલેટ અને રેઝિનનો સમાવેશ થાય છે. આ પ્લાસ્ટિક સામાન્ય રીતે ઉત્પાદન પેકેજિંગ, બોટલ, કપડાં, દોરડા અને સૂતળીમાં જોવા મળે છે. માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સના સૌથી ખતરનાક સ્ત્રોતોમાં શહેરની ધૂળ, કાપડ અને ટાયરનો પણ સમાવેશ થાય છે. ઘણા ખાદ્યપદાર્થો અને પીણાં પણ શરીરને માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સથી ભરી રહ્યા છે.
પર્યાવરણીય ચેરિટી ડબલ્યુડબ્લ્યુએએફ ઇન્ટરનેશનલ દ્વારા 2019 માં પ્રકાશિત થયેલા એક સંશોધનમાં સૂચવવામાં આવ્યું છે કે આપણા પર્યાવરણમાં પ્લાસ્ટિકનું એટલું બધું પ્રદૂષણ છે કે મનુષ્ય દર અઠવાડિયે લગભગ પાંચ ગ્રામ પ્લાસ્ટિકનું સેવન કરે છે. હવે વૈજ્ઞાનિકો ફેફસાં, બરોળ, કિડની અને ગર્ભાશય સહિત કેટલાક માનવ અંગોમાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ શોધી રહ્યા છે. આટલું જ નહીં, સિન્થેટીક કપડામાં રહેલ માઇક્રોફાઇબર શ્વાસ દ્વારા આપણા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે.પ્લોસ વન જર્નલ અનુસાર, માઇક્રોપ્લાસ્ટિક્સ રક્તવાહિનીઓ દ્વારા વેસ્ક્યુલર પેશીઓમાં મુસાફરી કરી શકે છે. ઈંગ્લેન્ડ સ્થિત ’હલ યોર્ક મેડિકલ સ્કૂલ’એ તેના સંશોધનમાં ફેફસાના પેશીઓમાં ’પોલીપ્રોપીલિન’ અને ’પીઈટી’ (પોલીથીલીન ટેરેફ્થાલેટ)ની હાજરીની પુષ્ટિ કરી છે.
અન્ય એક અભ્યાસે લોહીમાં પીઇટીના પ્રથમ નિશાનોની પુષ્ટિ કરી હતી, કેટલાક વૈજ્ઞાનિકોએ નાના નમૂનાના કદને જોતા નિષ્કર્ષને “અકાળ” ગણાવ્યો હતો. પરંતુ એવી ચિંતા છે કે જો પ્લાસ્ટિક લોહીના પ્રવાહમાં હોય, તો તે તમામ અંગો સુધી પહોંચી શકે છે.
ઈન્ટરનેશનલ જર્નલ ઓફ એન્વાયરમેન્ટમાં પ્રકાશિત થયેલ ડચ અભ્યાસમાં 22 લોકોના લોહીના નમૂનાની તપાસ કરવામાં આવી હતી અને 80 ટકામાં માઇક્રોપ્લાસ્ટિક મળી આવ્યું હતું. વૈજ્ઞાનિકોએ ચેતવણી આપી હતી કે આ સામગ્રી ટૂંક સમયમાં માનવ અંગોમાં પ્રવેશી શકે છે. મનુષ્યોમાં તેની હાજરી કોશિકાઓની મેટાબોલિક પ્રક્રિયાને ધીમું કરી શકે છે. પ્લાસ્ટિકના આ માઇક્રોસ્કોપિક કણો બેક્ટેરિયામાં એન્ટિબાયોટિક પ્રતિકાર 30 ગણો વધારી શકે છે. દરરોજ પ્લાસ્ટિક અબજો માઇક્રોસ્કોપિક કણો પાણીમાં છોડે છે.
