ભારતીય રિઝર્વ બેંકએ શુક્રવારે એક નોટિસ જારી કરીને બેંકોને તાત્કાલિક અસરથી રૂ. 2,000 મૂલ્યની બેંક નોટો જારી કરવાનું બંધ કરવાની સલાહ આપી છે. જો કે, તેણે જણાવ્યું હતું કે નોટ કાનૂની ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે. લોકો આને નોટબંધી સાથે સરખાવી રહ્યા છે અને લોકોમાં ઘણા પ્રશ્નો ઉઠી રહ્યા છે. ત્યારે આ પ્રશ્નોના જવાબો અહીં રજૂ કરવામાં આવ્યા છે.
સામાન્ય શબ્દોમાં આ નિર્ણયનો અર્થ શું છે?
2000 રૂપિયાની નોટ હવે બજારમાં સર્ક્યુલેશનમાંથી હટાવવામાં આવશે. જે નોટો બેંકોમાં જમા કરવામાં આવી છે તે ફરીથી જારી કરવામાં આવશે નહીં. આ રીતે આ નોટો હવે સર્ક્યુલેશનમાંથી આપમેળે સંપૂર્ણપણે હટી જશે.
તો શું તમારી પાસેની બે હજાર રૂપિયાની નોટ હવે નકામી છે?
ના. આરબીઆઈએ સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે રૂ. 2000ની નોટો લીગલ ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે એટલે કે તેને સંપૂર્ણપણે કાયદેસર કહેવાશે.
2000 રૂપિયાની નોટ બદલવી હોય તો શું કરવું?
તમે આ નોટો તમારા બેંક ખાતામાં જમા કરાવી શકો છો અથવા તેને અન્ય નોટો સાથે બદલાવી શકશો. મંગળવાર, 23 મે, 2023 થી, તમે બેંકમાં જઈને નોટો બદલી શકો છો. આ પ્રક્રિયા 30 સપ્ટેમ્બર 2023 સુધી ચાલુ રહેશે. આ માટે બેંકોને અલગ માર્ગદર્શિકા પણ જારી કરવામાં આવી છે.
નોટો ક્યાં બદલાશે?
તમે કોઈપણ બેંકમાં જઈને નોટો બદલી શકો છો. આરબીઆઈની 19 પ્રાદેશિક કચેરીઓ પણ છે. જ્યાં ઇશ્યુ વિભાગો હશે ત્યાં નોટો બદલવાની સુવિધા ઉપલબ્ધ થશે.
જો તમારી પાસે 50 હજાર કે 1 લાખ રૂપિયાની નોટ હોય તો શું કરવું?
અન્ય ગ્રાહકોને બેંક શાખાઓમાં કોઈ સમસ્યાનો સામનો ન કરવો પડે તે માટે આરબીઆઈએ કહ્યું છે કે એક સમયે માત્ર 20 હજાર રૂપિયાની મહત્તમ કિંમતની બે હજારની નોટો જ બદલી શકાશે. એટલે કે એક સમયે માત્ર 10 નોટો જ બદલી શકાશે.
બેંકમાંથી પૈસા ઉપાડવા જશો તો બે હજારની નોટ નહીં મળે?
ના. આરબીઆઈએ બેંકોને તાત્કાલિક અસરથી ગ્રાહકોને રૂ. 2,000ની નોટ આપવાનું બંધ કરવા જણાવ્યું છે. આરબીઆઈએ બેંકોને તેના એટીએમમાં તે મુજબ ફેરફાર કરવા કહ્યું છે.
બજારમાં મુશ્કેલી આવી શકે છે?
આરબીઆઈના નિર્દેશોથી સ્પષ્ટ છે કે બે હજાર રૂપિયાની નોટ લીગલ ટેન્ડર રહેશે, પરંતુ માર્કેટમાં તેના દ્વારા લેવડ-દેવડમાં સમસ્યા આવી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, સૌથી સરળ રસ્તો એ છે કે બેંકમાં જઈને નોટ બદલાવી લો.
30 સપ્ટેમ્બર પછી શું થશે?
30 સપ્ટેમ્બર પછી પણ 2,000 રૂપિયાની નોટ કાનૂની ટેન્ડર બની રહી શકે છે. આરબીઆઈનું માનવું છે કે લોકો માટે ચાર મહિનાનો સમય પૂરતો છે. આ એક નિયમિત કવાયત છે અને લોકોએ ગભરાવાની જરૂર નથી.
બે હજાર રૂપિયાની નોટ ક્યારે આવી?
આરબીઆઇ એ નવેમ્બર 2016માં બે હજાર રૂપિયાની નોટ બહાર પાડી હતી. આ છઇઈં એક્ટ 1934ની કલમ 24(1) હેઠળ જારી કરવામાં આવી હતી. આ નિર્ણય એટલા માટે લેવામાં આવ્યો હતો કે 500 અને 1000 રૂપિયાની કરન્સી, જે તે સમયે નોટબંધી હેઠળ દૂર કરવામાં આવી હતી, તે બજાર અને અર્થવ્યવસ્થા પર તેની અસરને ઘટાડી શકે.
2000 રૂપિયાની કેટલી નોટો ચલણમાં છે?
આરબીઆઇ અનુસાર, માર્ચ 2017 પહેલા 2,000 રૂપિયાની 89% નોટો જારી કરવામાં આવી હતી. આ નોટો તેમની ચાર-પાંચ વર્ષની લાઇફ વટાવી ગઈ છે અથવા વટાવી જવાની નજીક છે. 31 માર્ચ 2018 સુધીમાં 6.73 લાખ કરોડ રૂપિયાની નોટો ચલણમાં હતી. એટલે કે કુલ નોટોમાં તેમનો હિસ્સો 37.3% હતો. 31 માર્ચ 2023 સુધીમાં આ આંકડો ઘટીને 3.62 લાખ કરોડ રૂપિયા પર આવી ગયો છે. એટલે કે ચલણમાં રહેલી કુલ નોટોમાં 2000 રૂપિયાની નોટમાંથી માત્ર 10.8% જ બચી હતી.
RBI અનુસાર, આ નિર્ણય લેવાનું મુખ્ય કારણ શું છે?
નોટબંધી બાદ બે હજાર રૂપિયાની નોટ ચલણમાં આવી હતી. જ્યારે અન્ય મૂલ્યોની બેંક નોટો પૂરતા પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ થઈ, ત્યારે બે હજાર રૂપિયાને ચલણમાં લાવવાનો હેતુ પણ પૂરો થયો. તેથી, 2018 માં, બે હજાર રૂપિયાની નોટોનું છાપકામ પણ બંધ કરવામાં આવ્યું હતું. આરબીઆઈ અનુસાર, સામાન્ય રીતે 2,000 રૂપિયાની નોટોનો વ્યવહારમાં વધુ ઉપયોગ થતો નથી. આ ઉપરાંત, અન્ય સંપ્રદાયોની નોટો પણ સામાન્ય લોકો માટે પૂરતા પ્રમાણમાં ચલણમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. તેથી, આરબીઆઈની ક્લીન નોટ પોલિસી હેઠળ, 2,000 રૂપિયાની નોટોને ચલણમાંથી પાછી ખેંચી લેવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.
