બતખ મિયાં અંસારીને તેમના જન્મદિવસ પર લાખો સલામ
ગાંધીજીને મારનાર ગોડસેને આપણે યાદ કરીએ છીએ પણ આપણે એ બતખને ભૂલી ગયા જેમણે તેમને બચાવ્યા હતા. જો ગાંધી ન હોત તો કદાચ આ દેશ આઝાદ ન થયો હોત.મહાત્મા ગાંધીના હત્યારા નથુરામ ગોડસેને કોણ નથી જાણતું, છતાં કેટલાક લોકો તેમની પૂજા કરે છે. પરંતુ આઝાદીના લગભગ 30 વર્ષ પહેલાં, જ્યારે ગાંધીજી એક અંગ્રેજ હવેલીમાં રાત્રિભોજન કરી રહ્યા હતા, ત્યારે બતખ મિયાંના હાથમાં ઝેરવાળા સૂપનો બાઉલ હતો. બતખ મિયાંએ સૂપનો બાઉલ ગાંધીને આપ્યો, પણ સાથે જ કહ્યું કે પીશો નહીં, તેમાં ઝેર છે. લોકો ગાંધીને તેમના મૃત્યુ કે જન્મ સમયે યાદ કરે છે, તેમજ ગોડસેને પણ હત્યારા તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે, પરંતુ બતખ લગભગ અનામી છે.
‘મારી નાખનાર કરતાં તારણહાર મહાન છે’ એવી કહેવત હોવા છતાં. દરેક વ્યક્તિને હત્યારાનું નામ યાદ છે, ફક્ત થોડા જ લોકો તારણહારને જાણે છે.
બતખ મિયાં પાસમાંડાનાં રહેવાસી હતા. મોતિહારી નીલ કોઠીમાં રસોઈયા તરીકે કામ કરતા હતા. આ 1917ની વાત છે. તે દિવસોમાં, ગાંધીજી નીલ ખેડૂતોની સમસ્યાઓ સમજવા માટે ચંપારણ વિસ્તારમાં ગયા હતા. એક દિવસ મોતિહારી કોઠીનાં મેનેજર ઈરવિનને મળવા પહોંચ્યા. એ દિવસોમાં ભલે ગાંધીજી દેશ માટે બહુ મોટા નેતા ન હતા, પણ ચંપારણની જનતાની નજરમાં તેઓ મસીહા જેવા હતા. ઈન્ડિગો ખેડૂતો વિચારતા હતા કે તેઓ તેમના વિસ્તારમાંથી ઈન્ડિગો અંગ્રેજોને ભગાડ્યા પછી જ મૃત્યુ પામશે અને આ વસ્તુ ઈન્ડિગો પ્લાન્ટર્સને પછાડી દેતી હતી.
તેઓ કોઈપણ ભોગે ગાંધીજીને ચંપારણથી ભગાડવા માંગતા હતા.
વાટાઘાટોના હેતુથી, ઈરવિને, ઈન્ડિગો ક્ષેત્રોના તત્કાલીન બ્રિટિશ મેનેજરે તેમને મોતિહારીમાં રાત્રિભોજન માટે આમંત્રણ આપ્યું. બતખ મિયાં એ સમયે ઇરવિનનાં રસોઈયા હતા. ઇરવિને ગાંધીજીને મારવા માટે બતખ મિયાંને ઝેરયુક્ત દૂધનો ગ્લાસ આપવાનો આદેશ આપ્યો.લાચાર ખેડૂતોની દુર્દશાથી વ્યથિત બતખ મિયાંને ગાંધીજીમાં આશાનું કિરણ દેખાયું. ઇરવિનનો આદેશ તેના અંતરાત્માએ સ્વીકાર્યો ન હતો. દૂધનો ગ્લાસ આપીને તેણે રાજેન્દ્ર પ્રસાદના કાનમાં આ વાત મૂકી. ગાંધીજીનો જીવ બચી ગયો પરંતુ બતખ મિયાં અને તેમના પરિવારને પાછળથી ભારે કિંમત ચૂકવવી પડી.ગાંધીના ગયા પછી અંગ્રેજોએ બતખ મિયાંને નિર્દયતાથી માર્યા અને તેમને જેલના સળિયા પાછળ ધકેલી દીધા એટલું જ નહીં, તેમનું નાનું ઘર તોડીને કબ્રસ્તાન પણ બનાવ્યું.
દેશની આઝાદી પછી, 1950 માં મોતિહારીની મુલાકાત દરમિયાન દેશના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ બનેલા ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે બતખ મિયાંની શોધના સમાચાર લીધા અને પ્રશાસનને તેમને અમુક એકર જમીન ફાળવવાનો આદેશ આપ્યો.
બતખ મિયાં લાખોની દોડધામ કરવા છતાં વહીવટી આળસને કારણે તે જમીન મેળવી શક્યો નહીં. 1957 માં ગરીબીની સ્થિતિમાં તેમનું અવસાન થયું. ચંપારણમાં તેમની સ્મૃતિ હવે માત્ર મોતિહારી રેલ્વે સ્ટેશન પર બતખ મિયાં દ્વારના રૂપમાં સચવાયેલી છે.ઇતિહાસ સ્વતંત્રતા સંગ્રામના અગમ્ય યોદ્ધા બતખ મિયાં અન્સારીને ભૂલી ગયો છે. આવો, તેમની યાદોને વંદન કરીએ!
