આફ્રિકા દેશમાં ફકત 13 સે.મી.ની નાની ‘પેગ્મી’ ખિસકોલી જોવા મળે છે: ચતુર, અબરાક ખિસકોલી માનવ જીવન સાથે વર્ષોથી જોડાયેલ છે: આગલા બે પગનો હાથની જેમ ઉપયોગ કરે છે અને તેના આગલા ચાર દાંત ખુબ જ તિક્ષ્ણ હોય છે.
તેના દાંત સતત વધતાં જ રહેતા હોવાથી આજીવન તેને મુશ્કેલી સહન કરવી પડે છે: તેની શરીર રચનામાં પૂંછડીનું વિશેષ મહત્વ છે: તે ખુબ જ રૂપકડું પ્રાણી હોવાથી બાળકોને બહુ જ યમે છે.
લટકા, મટકા, ઝટકા સાથે કુદતી ખિસકોલી આપણાં આંગણાની શોભા છે. લંકા પર ચડાઇ કરતી વખતે દરિયા ઉપર સેતુ રામ ભગવાન હતા ત્યારે ચટાપટ્ટા વાળી નાનકડી ખિસકોલી ધૂળમાં આળોટીને પુલ નિર્માણ જગ્યાએ ખંખેરતી હતી તેવો શાસ્ત્રોમાં ઉલ્લેખ છે. ચબરાક, ચતુર ખિસકોલી માનવ જીવન સાથે વર્ષોથી જોડાયેલ છે. ઘર આંગણે કૂદતી ઉછળતી દોડતીને ઝાડ પર ચડતી ઉતરતી ખિસકોલી આપણે બધાએ જોઇ છે.
વિશ્ર્વમાં ર00 થી વધુ પ્રકારની ખિસકોલી જોવા મળે છે. આફ્રિકામાં સૌથી નાના કદની ‘પિગ્મી’ નામ તેની પ્રજાતિ જોવા મળે છે. જેનું કદ માત્ર 13 સે.મી. જેવડું હોય છે. મોટાભાગની ખિસકોલી આપણે રૂટીંગમાં જોઇએ છીએ તેવડી જ હોય છે. આપણાં ભારતમાં સૌથી મોટી 1 મીટરની ખિસકોલી પણ જોવા મળે છે. તેની શરીર રચનામાં પૂછડીને ચાર પગનું વિશેષ મહત્વ છે. આગલા બે પગને હાથની જેમ ઉપયોગ કરે છે. તેના આગળનાં ચાર દાંત ખુબ જ તિક્ષ્ણ હોય છે. ખુબીની વાત તો એ છે કે તેના દાંત સતત વધતા જ રહેતા હોવાથી આજીવન તેને મુશ્કેલી સહવી પડે છે.
તે ઝાડની ડાળીએ બીજી ડાળીએ કુદતી જોવા મળે છે આ નાનકડુ પ્રાણી ખુબ જ રૂપકડું હોય છે. બાળકોને તે ખુબ જ ગમે છે. તેનો તીણો પણ મીઠો અવાજ સીટી વાગે તેવો હોય છે. બાગ બગીચામાં તે માણસોની આસપાસ અવર જવર કરતીને ખોરાક ખાતી વધુ જોવા મળે છે. અમુક પ્રજાતિ જમીનમાં દર બનાવીને રહે છે. તેનો મુખ્ય ખોરાક પાંદડા, મુળ, બીજ, બદામ, સીંગ અને નાના જીવનંતુઓ અને ઇયળ પણ ખાય છે.
આ નાનકડું સસ્તનધારી પ્રાણીમાં તેનાં શિકારીઓથી હરહમેંશ સાવધ રહે છે. જેઓ તેને ભય લાગે કે તુરંત એક બીજાને સીટી મારીને સાવધાન કરી દે છે. ખિસકોલીમાં સમુહ ભાવના વધુ જોવા મળે છે. વૃક્ષ પર કે ઘરની દિવાલો ઉપર ઝડપથી ચડતીને પાછી ખોરાક માટે નીચે આવતી ખિસકોલીનો પ્રિય ખોરાક બદામ, અખરોટ તથા રસ ઝરતાં ફળો અને ફૂલ છે. ઘણીવાર તો વૃક્ષની છાલ, રસ, ઇંડા કે નાના પક્ષીઓને પણ ખાય જાય છે.
વિશ્ર્વમાં ખિસકોલીની એક પ્રજાતિ ઉડી પણ શકે છે જેને ફલાઇંગ સ્કવીરલ કહેવાય છે તે માળા કે વૃક્ષની બખોલમાં રહે છે તે પક્ષીની જેમ ઉડી શકતી નથી પણ તેની શરીર રચના એવી છે કે એક ઝાડથી બીજા ઝાડ ઉપર છલાંગ લગાવતી વખતે ચાર પગ પહોળા કરીને ગ્લાઇડર જેવી સ્થિતિ થતાં તે હવામાં તરતી ઉડતી જોવા મળે છે. તે 46 મીટર જેટલી ઉડતી છલાંગ લગાવી શકે છે.માદા ખિસકોલી ર થી 8 બચ્ચાને જન્મ આપે છે. જન્મથી વખતે બચ્ચ અંધ હોય છે જે ર થી 3 મહિના સુધી સઁપૂર્ણ પણે માતા ઉ5ર આધારીત હોય છે. માદા વર્ષમાં ઘણા બચ્ચાને જન્મ આપતી હોવાથી તેની વસ્તી ઝડપથી વધે છે. ખિસકોલીથી માનવજાતે કોઇ ખતરો નથી. વૃક્ષના બી ખાતી હોવાથી અને એક બીજી જગ્યાએ ફરતી ખિસકોલી વૃક્ષોની સંપત્તિ વધારેની પર્યાવરણનું રક્ષણ કરે ે. તે એક રમુજી પ્રાણી છે. ભુખરા કલરને કાળા પટ્ટાને ભરાવદાર લાંબી પૂંછડી તેની ઓળખ છે. આજના યુગમાં ઇલેકટ્રીકના સીંગલ વાયર ઉપર પૂરપાટ દોડીતી ખિસકોલી ઘણીવાર જોવા મળે છે.
ઉડતી ખિસકોલી !!
દુનિયામાં ખિસકોલીની એક પ્રજાતિ પક્ષીની જેમ ઉડી શકે છે. વિશ્ર્વમાં જોવા મળતી આ ઉડતી ખિસકોલી હિમાચલ પ્રદેશના જંગલો, રાજપિપળાના જંગલો અને છોટા ઉદેપુરના જંગલોમાં જોવા મળે છે. આપણા દેશ સિવાય ચીન, શ્રીલંકા, તાઇવાન, મ્યાનમાર, ઇન્ડોનેશીયા, મેકિસકો, વિયેટનામ, થાઇલેન્ડ જેવા દેશોમાં પણ જોવા મળે છે. તે સામાન્ય ખિસકોલીની જેમ ઝાડ કે જમીન પર ચાલી શકે છે પણ એક ઝાડથી બીજા ઝાડે જવા કે ઉડવા માટે તેની શરીરની રચના પેરેશુટ જેવો આકાર બનાવીને તેને ઉડવામાં સરળતા આપે છે.
રામસેતુ નિર્માણમાં તેની ભૂમિકાનો
આપણા શાસ્ત્રોમાં ઉલ્લેખ
રામ ભગવાને લંકા ઉપર ચઢાઇ કરવા માટે દરિયા ઉપર પુલ બાંઘ્તી વખતે આ નાનકડી ખિસકોલી રેતીમાં આળોટીને પુલ નિર્માણ સ્થળે આળોટીને પોતે યોગદાન આપતી હતી તેવો ઉલ્લેખ આપણા જાુના શાસ્ત્રોમાં જોવા મળે છે. માદા ખિસકોલી ર થી8 બચ્ચાને જન્મ આપે છે, ખિસકોલી વધુ બચ્ચાને જન્મ આપતી હોવાથી તેની વસ્તી ઝડપથી વધે છે. પર્યાવરણના રક્ષણમાં તેની ભૂમિકા અહમ છે કારણ કે તે વૃક્ષોની સંપતિ વધારે છે.
