- નારાયણ… નારાયણ….
‘નારદ’ શબ્દમાં ‘નાર’નો અર્થ ‘પાણી’ અને ‘અજ્ઞાન’ અને ‘દા’નો અર્થ ‘આપવું’ અથવા ‘નાશ’ થાય છે. એટલે કે જે હંમેશા તર્પણ દ્વારા પિતૃઓને જળ પ્રદાન કરે છે, તેથી તેનું નામ નારદ પડ્યું. બીજો અર્થ છે – જે અજ્ઞાનનો નાશ કરે છે અને જ્ઞાનનો પ્રકાશ આપે છે તેને નારદ કહેવાય છે.
ભારતીય જ્ઞાન પરંપરામાં મહર્ષિ નારદનો ઉલ્લેખ અલગ-અલગ જગ્યાએ જોવા મળે છે. શાસ્ત્રોમાં વર્ણન છે કે તે ભગવાન બ્રહ્માના પુત્ર, ભગવાન વિષ્ણુના ભક્ત અને ભગવાન બૃહસ્પતિના શિષ્ય છે. તેઓ લોક કલ્યાણ દૂત અને લોક સંચારકાર તરીકે પણ ઓળખાય છે કારણ કે પ્રાચીન સમયમાં માહિતી, સંવાદ અને સંચાર વ્યવસ્થા મુખ્યત્વે મૌખિક હતી અને જ્યારે લોકો મેળા, તીર્થયાત્રાઓ, યજ્ઞ કાર્યક્રમો વગેરે માટે ભેગા થતા હતા ત્યારે માહિતીની આપ-લે કરવામાં આવતી હતી .
નારદ ભક્તિ-સૂત્રો: જો આપણે મહર્ષિ નારદ દ્વારા લખાયેલા 84 ભક્તિ સૂત્રોનો ઝીણવટપૂર્વક અભ્યાસ કરીએ, તો તે દેખાય છે કે શાશ્વત સિદ્ધાંતો માત્ર પત્રકારત્વ માટે જ નહીં પરંતુ સમગ્ર મીડિયા માટે અનુસરવામાં આવે છે. તેમના દ્વારા લખાયેલ ભક્તિ સૂત્ર આજના સમયમાં કેટલું સુસંગત છે:
ઓગણીસમી સદીના મધ્યભાગ પહેલા પણ સમગ્ર ભારતમાં અનેક અખબારો અને સામયિકો પ્રકાશિત થતા હતા. હિન્દી અખબારો અને સામયિકોની જેમ સંસ્કૃત અખબારોનો વિકાસ થયો. ઓગણીસમી સદીમાં ઘણા અખબારો અને સામયિકો સંસ્કૃત સાથે ભળેલા હતા. તેમાં ઘણા સંસ્કૃત શ્લોકો પ્રકાશિત થયા હતા. પહેલું હિન્દી અખબાર ’ઉદંડ માર્તંડ’ છે, જેને જોઈને ખબર પડે છે કે આ અખબારના તંત્રી જુગલ કિશોર શુક્લા સંસ્કૃતના વિદ્વાન હતા. તેમાં અનેક સ્વ-લિખિત શ્લોકો પ્રકાશિત થયા. પત્રનું નામ પણ સંસ્કૃતમાં હતું. તેવી જ રીતે, અન્ય ઘણા અખબારો અને સામયિકો હતા, પરંતુ સંસ્કૃત પ્રદેશમાંથી એક શુદ્ધ સંસ્કૃત માસિક અખબાર 1 જૂન 1866ના રોજ બનારસથી ’કાશિવિદ્યાસુધાનિધિ’ નામથી પ્રકાશિત થયું હતું. તે સંસ્કૃતનું પ્રથમ સામયિક માનવામાં આવે છે.
આ શીર્ષક ‘આદ્ય પત્રકાર દેવર્ષિ નારદ’ જોઈને, ઘણા પ્રગતિશીલ અને ઉદારવાદી પત્રકારોની ભમર ઉંચી થઈ શકે છે. તેઓ કહી શકે છે કે સંઘના લોકો દરેક વસ્તુ માટે કોઈ પૌરાણિક સંદર્ભ શોધીને સમાજ પર લાદવા માંગે છે. તેઓને એ જાણીને વધુ નવાઈ લાગશે કે વૈશાખ કૃષ્ણ દ્વિતિયાના દિવસે દેશના ઘણા રાજ્યોમાં નારદ જયંતિના કાર્યક્રમોનું ઉત્સાહભેર આયોજન કરવામાં આવે છે. 30 મે 1826 વૈશાખ કૃષ્ણ દ્વિતિયા, નારદ જયંતિ હતી. તેના પ્રથમ અંકના પ્રથમ પાને, સંપાદકે આનંદ વ્યક્ત કર્યો હતો કે આ સામયિક આદ્ય-પત્રકાર દેવર્ષિ નારદની જન્મજયંતિના શુભ અવસર પર પ્રકાશિત થવા જઈ રહ્યું છે. આ ઘટના સંઘની સ્થાપનાના લગભગ એક સદી પહેલાની છે.
સંપૂર્ણાનંદના મતે- પત્રકારોએ મહર્ષિ નારદને તેમના આદ્ય-ગુરુ માનવા જોઈએ. મહર્ષિ નારદ ગહન વિચારક હતા. તેણે બહાદુરી, ધૈર્ય અને આત્મ બલિદાનના સમાચાર બીજાઓને ફેલાવવાનું ચાલુ રાખ્યું. “સદ્ગુણોની કીર્તિ ફેલાવવાની અને આફત અને વિસંવાદિતાનો નાશ કરવાની ઈચ્છા કરતાં બીજો કયો આદર્શ હોઈ શકે.”
વાસ્તવમાં, નારદજી ભગવાનની ભક્તિની સ્થાપના અને પ્રચાર માટે પ્રગટ થયા છે. તેમણે કઠોર તપસ્યા દ્વારા બ્રહ્મઋષિનો દરજ્જો પ્રાપ્ત કર્યો છે. દેવર્ષિ નારદ હંમેશા ધર્મના પ્રચાર અને લોક કલ્યાણ માટે પ્રયત્નશીલ રહે છે. આ જ કારણથી નારદજી હંમેશા દરેક યુગમાં, સર્વ જગતમાં, સર્વ જ્ઞાનમાં, સમાજના તમામ વર્ગોમાં વિરાજમાન છે. માત્ર દેવતાઓ જ નહીં, દાનવોએ પણ હંમેશા તેમનો આદર કર્યો છે. દરેક વ્યક્તિએ સમયાંતરે તેની સલાહ લીધી છે.