ચૂંટણીનો ‘ચટણી’ ખર્ચ ફારસરૂપ!!!
આગામી તારીખ ૦૯ નવેમ્બરના રોજ રાજ્યની ૮ વિધાનસભાની બેઠકો પર પેટા ચૂંટણી યોજાનાર છે. જ્યારે ચૂંટણીની વાત આવે તો ત્યારે ચૂંટણીખર્ચનો મુદ્દો ચર્ચાતો અને ગરમાતો આવ્યો છે. ઉમેદવારો ચૂંટણીખર્ચમાં છમકલાં કરતા હોય તેવા કિસ્સા અનેકવાર સામે આવી ચુક્યા છે. ચૂંટણીપંચ દ્વારા વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે ઉમેદવાર દીઠ રૂ. ૨૦ લાખનો મહત્તમ ખર્ચ કરી શકાય તેવા નિયમો બનાવ્યા છે પરંતુ ધાર્યા કરતા પણ વધુ ખર્ચ ચૂંટણીમાં કરાતો હોય છે જેને છુપાવવા નાટકો રચવા પડતા હોય છે. ત્યારે હવે આ તમામ બાબતોને ચૂંટણીપંચ સમજતું થયું હોય તેવું લાગી રહ્યું છે. ખરેખર ઉમેદવારો માટે ચૂંટણીખર્ચની મર્યાદા કેટલી હોવી જોઈએ તે અંગે વિચારણા કરવા ટૂંક સમયમાં ચૂંટણીપંચ એક સમિતિનું ગઠન કરવા જી રહી છે જે ચૂંટણીમાં ખરેખર કેટલો ખર્ચ કરી શકાય તે અંગે રિપોર્ટ રજૂ કરશે.
ચૂંટણી ખર્ચની વાત જો કરવામાં આવે તો ઉમેદવારો નાત – જાતના જમણવારો કરતા હોય છે. નાનામાં નાના વિધાનસભાની બેઠકની જો વાત કરવામાં આવે તો ૨ લાખ જેટલી વસ્તી હોય છે. ૨ લાખ લોકોના જમણવારમાં એક વ્યક્તિદીઠ રૂ. ૧૦૦નો ખર્ચ ગણવામાં આવે તો રૂ. ૨ કરોડ થાય છે. તો કલ્પના કરી શકાય કે ઉમેદવારોનો ચૂંટણી ખર્ચ કેટકો થતો હશે ત્યારે હવે ચૂંટણીપંચ આ મુદ્દે બન્યું છે અને ચૂંટણીની ’ચટણી’ નો ખર્ચ ફારસરૂપ છે કે કેમ તે અંગે સમીક્ષા કરવા હેતુસર સમિતિનું ગઠન કરવામાં આવ્યું છે. ગુજરાત સિવાય બિહારમાં પણ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓની જાહેરાત કરી દેવામાં આવી છે. બિહારની ચૂંટણીમાં ઉમેદવારોને સંપૂર્ણપણે ડિજિટલ પ્રચાર પર ભાર મુકવામાં આવ્યો છે ત્યારે ઉમેદવારો માટે એક પડકાર સમાન છે જેને ધ્યાને રાખીને ચૂંટણી ખર્ચ વધારવાની તાતી જરૂરિયાત છે.
રોગચાળા વચ્ચે ડિજિટલ ઝુંબેશના વધેલા ખર્ચને પહોંચી વળવા માટે ચૂંટણી ઉમેદવારોની ખર્ચ મર્યાદામાં ૧૦% નો વધારો અસ્થાયી પગલા તરીકે સૂચિત કરવામાં આવ્યું છે જ્યારે ભારતના ચૂંટણી પંચ હવે આ મુદ્દાને વધુ સર્વગ્રાહી સમીક્ષા કરવા વિચારી રહ્યું છે. મતદાન સમિતિએ ચૂંટણી પરિષદની સંખ્યામાં થયેલા વધારા અને કોસ્ટ ફુગાવાના સૂચકાંકમાં વધારાને ધ્યાનમાં રાખીને ચૂંટણીના ઉમેદવારો માટે હાલની ખર્ચ મર્યાદાને તપાસવા માટે તેના ડિરેક્ટર જનરલ ઉમેશ સિંહા અને ભૂતપૂર્વ ભારતીય મહેસૂલ સેવા અધિકારી હરીશ કુમારની વડપણ હેઠળ સમિતિની રચના કરી છે.
ચૂંટણી ઉમેદવાર તેના ચૂંટણી પ્રચાર માટે કાયદેસર ખર્ચ કરી શકે તે ખર્ચની મર્યાદા – જેનો હિસાબ છેલ્લે ૨૦૧૪ માં સુધારવામાં આવ્યો હતો જ્યારે વિભાજન બાદ આ જ આંધ્ર પ્રદેશ અને તેલંગાણામાં કરવામાં આવ્યું હતું.
આ મર્યાદા વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે રૂ.૨૦ લાખથી વધારીને ૨૮ લાખ રૂપિયા અને લોકસભાની ચૂંટણીઓ માટે રૂપિયા ૫૪ લાખથી લઈને ૭૦ લાખ રૂપિયા સુધીની છે. હંમેશાં એવી દલીલ કરવામાં આવે છે કે આ મર્યાદા અવાસ્તવિક છે કારણ કે ઉમેદવાર દ્વારા કરવામાં આવતા વાસ્તવિક ખર્ચ ઘણા વધારે હોય છે.
જો કે ચૂંટણી પંચની નિયત કેપને લીધે સુપરત કરેલા ખર્ચના નિવેદનોમાં પ્રતિબિંબિત થતું નથી અને તેના બદલે વિવિધ રીતે નાટકો કરવામાં આવે છે અથવા ગેરકાયદેસર પદ્ધતિઓ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે.
બે સભ્યોની કમિટી કે જેણે ચાર મહિનાના સમયગાળામાં પોતાનો અહેવાલ રજુ કરવાનો છે તે રાજ્યો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં મતદારોની સંખ્યામાં ફેરફાર અને ખર્ચ પરના ખર્ચ અને ખર્ચ ફુગાવાના સૂચકાંકમાં ફેરફાર અને ઉમેદવારોની ખર્ચની પદ્ધતિ ઉપરના મૂલ્યાંકનને સોંપવામાં આવ્યું છે. ઇસીએ જણાવ્યું છે કે, સમિતિ અન્ય તમામ પરિબળોની આકારણી અને સમજણ માટે રાજકીય પક્ષો અને અન્ય હોદ્દેદારોના સૂચનો ધ્યાને લેશે. મહામારીને કારણે ડિજિટલ પ્રચાર પર ભાર આપવામાં આવ્યો છે ત્યારે બિહાર વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે ઉમેદવારોના ચૂંટણી ખર્ચની મર્યાદામાં ૧૦% નો વધારો કરવામાં આવ્યો ચબે. જે મર્યાદા અગાઉ રૂ. ૨૦ લાખની હતી તેને વધારી રૂ. ૨૨ લાખ અને રૂ. ૨૮ લાખની મર્યાદાને વધારીને રૂ. ૩૦.૮ લાખ કરી દેવામાં આવી છે.
