સંગીત-ચિત્ર-રમત ગમત જેવી વિવિધ પ્રવૃતિ વિદ્યાર્થીઓના વિવિધ કૌશલ્યો ખીલવે છે, પુસ્તકિયા જ્ઞાન ઉપરાંત સહઅભ્યાસિક ઇત્તર પ્રવૃતિ જ તેનું શ્રેષ્ઠ ઘડતર કરે છે
શાળા પ્રવેશથી જ છાત્રોને શિક્ષણ માટે પ્રોત્સાહિત કરવાની જરૂર છે. આ માટે જન ભાગીદારી પણ આવશ્યક છે. શાળા માત્ર સરકાર કે સ્થાનિક સત્તા તંત્રોની જ જવાબદારી નથી સમાજનું પણ દાયિત્વ છે. બાળકોની લેખન-વાંચન અને ગણનની ક્ષમતા વધે તે માટે શિક્ષકોએ તેમની પાસે વિવિધ પ્રકારના પ્રવૃતિનું વિશેષ મહત્વ છે. સંગીત, ચિત્ર અને સ્પોર્ટ્સ જેવી વિવિધ પ્રવૃતિ વિદ્યાર્થીઓના વિવિધ કૌશલ્યો ખીલવે છે. પુસ્તકિયા જ્ઞાનની સાથે સહઅભ્યાસિક ઇત્તર પ્રવૃતિ જ તેનું શ્રેષ્ઠ ઘડતર કરે છે.
શાળાના પ્રથમવાર પગથીયા ચડતા ધો.1ના બાળકનું પ્રારંભથી જ રસ-રૂચિ-વલણો આધારિત શિક્ષણ મળે તો તેને શાળાએ આવવું ગમશે-બેસવું ગમશેને રમવું ગમશે. આ પ્રારંભિકકાળમાં શિક્ષકની સમજતાની કસોટીનો કાળ છે. અપવ્યય અને સ્થગિતતાના ઘણા કારણોમાં આ સમસ્યા જોવા મળી છે કે છાત્રને રસ રૂચિ પ્રમાણે વાતાવરણ ન મળવાથી તે શાળાએ આવતું નથી. ધો.1 થી 5માં આ સમસ્યા વિશેષ જોવા મળે છે.
કોઇપણ એકમ આજે પ્રવૃતિ સાથે શિખડાવી શકાય તેવું વાતાવરણ સાધનોમાં દ્રશ્ય શ્રાવ્ય સાધનો ઉપલબ્ધ છે ત્યારે શિક્ષકે મહત્વની ભૂમિકા અદા કરીને સહઅભ્યાસિક પ્રવૃતિમાં છાત્રોને જોડીને ધાર્યા પરિણામો લાવવા કટિબધ્ધ થવું પડશે. નાના બાળકોને વાર્તા ખૂબ જ ગમતી હોય જીવન મૂલ્ય શિક્ષણ આપવા માટે તમે તેનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરી બહું જુજ શાળાઓ આ મેથડ અપનાવે છે.
શિક્ષણની વિવિધ ટેકનીકનો ઉપયોગ થાય તો જ તમે બાળકોનો સંર્વાંગી વિકાસ કરી શકો છો. વાર્તા-ચિત્ર-સંગીત-રમત-ગમતની વાતો શિક્ષણ સરળતાથી બાળકોને શિખવી શકો છો. નાના બાળકોમાં ઘણા બધા ગુણો છૂપી કલાઓ પડેલી હોય છે. જેને ઉજાગર કરવા શિક્ષકે ઇત્તર પ્રવૃતિ-પ્રોજેક્ટના માધ્યમથી સારા પરિણામો મેળવવા પડશે. શાળાકિય જીવનમાં રમત-ગમતનું વિશેષ મહત્વ છે. કારણે બાળક સક્ષમ-તાકાતવર-નિરોગી હશે તો જ તે શિક્ષણમાં આગળ વિકાસ કરી શકશે.
સ્વાસ્થ્ય શિક્ષણ કે શારીરીક શિક્ષણ કે જુના જમાનાનો વ્યાયામનો તાસ એક પધ્ધતિ શાસ્ત્ર છે. રાષ્ટ્રની પ્રગતિનો આધાર નાગરિકોના સ્વાસ્થ્ય ઉપર છે. સ્વસ્થ બાળક-માનવ-સમાજને રાષ્ટ્ર એક સાંકળરૂપે રહે છે. છાત્રોના સ્વાસ્થ્ય ઘડતર માટે શિક્ષકો પાયાનું કાર્ય કરી શકે છે. વિદ્યાર્થીઓમાં સ્વાસ્થ્ય માટેની જરૂરી સુટેવોનું ઘડતર થાય તે માટે શિક્ષકની જાગરૂકતા ખૂબ જ અનિવાર્ય છે. બાળક વર્ગખંડમાં સતત પ્રવૃતિશીલ રહે અને તેને નિયમિત ઇનડોર કે આઉટડોર રમતમાં જોડવો તેવું વાર્ષિક આયોજન શિક્ષકે કરવું જરૂરી છે.
સંગીતને શિક્ષણ સાથે બહુ ઓછા શિક્ષકો કે શાળાને આવે છે જેને આપણે બાલસભા કે પ્રાર્થના સંમેલનમાં ઉપયોગ કરવો જ પડે. પુસ્તકમાં આવતા કાવ્યો લયબધ્ધતાથી ગવડાવો તો બાળકના હૃદ્ય સુધી પહોંચે છે. ગાયનની સાથે જરૂરી એક્શન કરવાથી છાત્રોને વધુ રસ પડે છે અને તેને કાવ્ય સમજવામાં સરળતા પડે છે. સંગીતની સાથે છાત્રોને બાળગીતોને અભિનય ગીતો દરરોજ જોડવો પડે જેના થકી તમે જીવનમૂલ્ય શિક્ષણ સારી ટેવો, પર્યાવરણ વિગેરે શિખવી શકો છો.
છાત્રોના માનસપટ પર હજારો કલ્પનાઓ પડી હોય છે જેને શિક્ષક ચિત્ર માધ્યમથી સારી રીતે ઉજાગર કરી શકે છે. ક્રિએશન બાળથી મોટેરાને ગમે છે, આનંદ મળે છે. બાળકે જાતે બનાવેલ ચિત્રો થકી તેને રસ-રૂચી-એકાગ્રતા-વિચારો-કલ્પના-વિવિધ રંગો જેવી અનેક બાબતો વણાઇ જાય છે. ચિત્ર વાર્તા કે ખાલી ચિત્ર ઉપરથી બાળકને વિચારવાનું કહોને બાદમાં તેના પ્રશ્નો પૂછવાથી તેનામાં મૌખિક અભિવ્યક્તિ સાથે કલ્પના શક્તિ ખીલે છે. વર્ષો પહેલા વાર્ષિક પરિક્ષા વખતે પૂંઠામાંથી ઘર બનાવીને આપણે લઇ જતા ત્યારે વિષય જેવું નામ હતું. પ્રગતિ પત્રકમાં સમુહ જીવન-ચિત્ર-સંગીત-ઉદ્યોગ જેવા વિષયોને પણ સ્થાન હતું, તેના માર્ક મુકવામાં આવતાં.
ઘણા બાળકો સારૂ ગાય, સારૂ વગાડે તો તેને પ્રોત્સાહિત કરવા જરૂરી છે તેને નિષ્ણાંતોની સહાયથી વિકમાં એકવાર માર્ગદર્શન આપીને તેને આ દિશામાં પ્રવિણ કરી શકાય. ચિત્ર સારૂ કરે તો તેના સારા અક્ષરો પણ હોય તે જોવા મળ્યું છે કારણ કે વિવિધ વણાંકોને કારણે આ સંભવ બને છે. શાળાના તમારા વર્ગના ટેલેન્ટેડ બાળકોને વિવિધ સ્પર્ધામાં ભાગ લેવડાવીને તેને આગળ વિકાસ કરવામાં ઇત્તર પ્રવૃતિ સૌથી બેસ્ટ સાબિત થાય છે. બાળકોને નાટક કરવું બહું ગમે છે. તેથી તેને વિષય વસ્તુના પાઠોનું નાટ્યકરણ કરીને ગૃપ બનાવીને જોડવાથી ગંભીર-અઘરા વિષયો પણ એજ્યુકેશન થ્રુ ડ્રામામાં શીખવી શકો છો. શાળા છૂટવાના સમય પહેલા અડધો કે એક કલાક જો આવી રસપ્રચુર પ્રવૃતિ વર્ગખંડમાં કે ગ્રાઉન્ડમાં થાય કે કરાય તો બાળકોનો સંર્વાંગી વિકાસ ઝડપી બને છે. ક્રિકેટ રમતથી બાળકોમાં લીડરશીપ, એકાગ્રતા, જેવા ઘણા ગુણો ખીલવી શકાય છે.
આજે સૌથી મોટી નબળાઇ શિક્ષણની એ છે કે આપણે આ બધુ ભૂલાઇ ગયું છે. માત્રને માત્ર વિષયો આધારિત ભણાવીને કોર્ષ પૂરો કરીને તેનું જ મૂલ્યાંકન થાય છે. ખરેખર તો બાળકોમાં રહેલી વિવિધ કલાઓને ક્યારેય પ્રોત્સાહન અપાતું નથી. નવી શિક્ષણ નીતીમાં કૌશલ્યબેઝ શિક્ષણ આવવાનું છે જે એક સારા સમાચાર છે.
