ગત વર્ષે ડુંગળીના ૨૩.૫ મિલિયન ટન ઉત્પાદન સામે ૧૪ મિલિયન ટનનો જ પવરાશ થયો હતો, જેી ડુંગળીની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મુકવો અયોગ્ય: સરકાર માત્ર ડુંગળીના સ્ટોરેજ કરવાને પ્રોત્સાહન આપે તો આ સમસ્યાનું કાયમી નિરાકરણ આવી જવાનો વેપારીઓનો મત
ગરીબીથીલઈને અમીરની થાળીની શાન ગણાતી ડુંગળી તમામ વર્ગના લોકોનો ખોરાક ગણાય છે. સામાન્ય રીતે ડુંગળીના ભાવો બીજા શાકભાજી કરતા ઓછા રહેતા હોય ડુંગળીને ગરીબોની કસ્તુરી પણ કહેવામાં આવે છે. આવી જીવનજરૂરી વસ્તુ ડુંગળીના ભાવો તાજેતરમાં આસમાને પહોચી જવા પામ્યા છે. દેશભરની શાકમાર્કેટોમાં ડુંગળીની આવક ઓછી થવાના કારણે ડુંગળીના ભાવો કીલોએ ૭૦ થી ૮૦ રૂા. સુધી પહોચી જવા પામ્યા હતા જેથી ડુંગળીના વધેલા ભાવોથી તેનો નિયમિત ઉપયોગ કરનારા ગ્રાહકોને રડવાનો વારો આવે તેવી સ્થિતિ ઉભી થવા પામી હતી. જેથી ડુંગળીનો પાક આવે ત્યારે ગગડી ગયેલા ભાવોનાં કારણે ખેડુતોને રડાવતી ડુંગળી જંગી ભાવ વધારા બાદ ગ્રાહકો અને સરકારોને રડાવવા લાગે છે. હકિકતમાં ભારતમાં ડુંગળીનો વિપુલ પ્રમાણ પાક થાય છે. પરંતુ યોગ્ય માળખાકીય સુવિધાના અભાવે તેનો સંગ્રહ ન થવાથી ડુંગળીના ભાવો આસમાને પહોચી જાય છે.
તાજેતરમાં ડુંગળીની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂકવાના અને સ્ટોક મર્યાદા લાદવાના કેન્દ્ર સરકારના નિર્ણયથી ડુંગળીના ભાવમાં ઘટાડો થવાની સંભાવના છે. પરંતુ નિષ્ણાંતો માને છે કે, આવા નિયંત્રણો દેશની ડુંગળીની અવ્યવસ્થાને ઉકેલવાને બદલે ખેડુતોને નુકસાન કરે છે. મહારાષ્ટ્રના ડુંગળીની ત્રીજી પેઢીના નિકાસકાર ડેનિશ શાહે જણાવ્યું હતું કે, ભારતની ડુંગળીની સમસ્યા તંગીના નિયંત્રણમાં એટલી બધી નથી કારણ કે તે સરપ્લસને મેનેજ કરવાની છે. મોટાભાગના વેપારીઓ અંદરથી સંમત થાય છે. ભારતમાં જેવી માંગ છે તેના કરતા વધારે ડુંગળીનું ઉત્પાદન કરે છે. અચાનક ભાવોના વધારાના પાછળ કારણ સપ્લાય ચક્ર છે. તાજી ડુંગળી જાન્યુઆરીથી મે વચ્ચે મોકલવામાં આવે છે. તે બાદ ભારતમાં મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન અને ગુજરાત દ્વારા સંગ્રહિત રવિ પાકની ડુંગળી ખવાય છે. ઓગસ્ટના મધ્ય સુધીમાં, આંધ્રપ્રદેશ અને કર્ણાટકના કર્ણૂલથી ડુંગળીનો ખરીફ પાક બજારમાં આવવાનું શરૂ થાય છે, જે ઓગસ્ટ અને સપ્ટેમ્બરમાં સપ્લાયમાં વધારો કરે છે. જે બાદ મહારાષ્ટ્રમાંથી ખરીફ પાક શરૂ થાય છે. ગુજરાતની ડુંગળી ઓકટોબરથી આવે છે.
વેપાર નિષ્ણાતોના જણાવ્યા અનુસાર, ત્યાં માત્ર બે પરિબળો છે જે અછત અને ભાવ વધારો કરી શકે છે – એક ચોમાસાનું મોડુ આગમન જેનાી ડુંગળીના ખરીફ પાકની વાવણીમાં વિલંબ થાય છે. અને બીડ આંધ્રપ્રદેશ અને કર્ણાટક પાકની લણણી સમયે નોંધપાત્ર વરસાદ આ બંને બાબતો આ વર્ષે બન્યા હતા. જો કે, આ અછત દુર્લભ અને અસ્થાયી છે, જે વધુમાં વધુ બે કે ત્રણ મહિના સુધી ટકી રહે છે, એમ વેપારીઓએ જણાવ્યું હતું. જો સરકાર દર વર્ષ ૧૫૦,૦૦૦ થી ૨૦૦,૦૦૦ ટન ડુંગળીનો સંગ્રહ કરશે તો તે સરળતાથી ભાવ વધારાને કાબુ કરી શકે છે, એમ જણાવીને ઉમેર્યું હતું કે, જો સરકાર પોતાના સંગ્રહ શક્તિમાં વધારો કરે અને સમયસર નિકાસ પ્રતિબંધ મૂકવા જેવા પગલાઓ સાથે કામ કરે છે, તો તે કિંમતોમાં તીવ્ર વધઘટ ઘટાડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. તેના બદલે, સરકાર ઘણી વખત નિકાસ પર પ્રતિબંધ અને સ્ટોક મર્યાદાઓનો આશરો લે છે.
જેનાી ફક્ત ખેડૂતોને નુકસાન પહોંચાડે છે, તેમ વેપારીઓએ જણાવ્યું હતું. છૂટક વેપારીઓ પર ૧૦ ટન અને જથ્થાબંધ વેપારીઓ પર ૫૦ ટનની સ્ટોક મર્યાદા લાદવાને કારણે મંડીઓની માંગને અસર થઈ છે. હવે, ખેડુતો તેમની પેદાશો વેચવામાં અસમર્થ છે, જે દરરોજ ગુણવત્તામાં બગડતા હોવાનું તેઓએ જણાવ્યું હતું. નિકાસ પર પ્રતિબંધ ખેડૂતોને વધુ અસર કરે છે. તે એટલા માટે છે કે દેશમાં વર્ષ ૨૦૧૮ના આંકડા મુજબ એક વર્ષમાં લગભગ ૨૩.૫ મિલિયન ટન ડુંગળીનો પાક થાય છે, પરંતુ તેનો વપરાશ ફક્ત ૧૪ મીલિયન ટનની જ છે. તેથી, ભાવ જાળવવા અને ખેડુતોને નફો મળે તે સુનિશ્ચિત કરવા નિકાસ જરૂરી છેજ્યારે ડિસેમ્બરથી જૂન દરમિયાન ડુંગળીની ખેતી કરવામાં આવે છે, ત્યારે ખેડુતો તેને બિન-મહેનતાણું ગગડેલા ભાવે વેચવાની ફરજ પડે છે. ફક્ત નિકાસ આ સમય દરમિયાન ભાવના સ્તરને જાળવવામાં મદદ કરી શકે છે. ડુંગળીના ખેડુતો અને નાના વેપારીઓનો એક નોંધપાત્ર ભાગ સરકારના ભાવ નિયંત્રણના પગલાઓ પર રોષે ભરાયો છે,નાસિકના નામપુર એપીએમસીના ડુંગળીના વેપારી અજય નેરકરે જણાવ્યું હતું કે, “ભાવમાં વધારો થાય ત્યારે સરકાર હસ્તક્ષેપ કરે છે, પરંતુ ડુંગળી ૧ રૂપિયા કિલોના ભાવે વેચાઇ ત્યારે દેખાતી નથી. નિફડ તાલુકાના ખેડૂત મિલિંદ દરાડેએ જણાવ્યું હતું કે, તેણે વર્ષ ૨૦૧૬ માં માત્ર ૫ પૈસા પ્રતિ કિલો ડુંગળી વેંચાઈ હતી.
છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં ખેડૂતોને સારા વળતર મળ્યા નથી. મારી પાસે લગભગ ૪૫ ક્વિન્ટલ ડુંગળી બાકી છે અને હવામાનને કારણે આ બગડતું જાય છે. સરકાર મને પૈસા કમાવા કેમ નથી દેતી? વર્ષ ૨૦૧૮ ની ચોમાસાની સીઝનમાં ખેડૂતોને ભારે નુકસાન વેઠવું પડ્યું હતું, કેમ કે ભાવ આશરે ૧ રૂા. પ્રતિ કિલો રહ્યા હતા, જે તેમના ઉત્પાદન ખર્ચ કરતા ઓછા હતા. તેમ દરાડેએ ઉમેરી જણાવ્યું હતું કે, માર્ચ ૨૦૧૮ થી માર્ચ ૨૦૧૯ સુધીમાં, લાસલગાંવ બજારમાં ડુંગળીના સરેરાશ જથ્થાબંધ ભાવો ૭.૫૦ રૂા. કિલોથી નીચે હતું. જે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા લેવામાં આવેલી ડુંગળીના ઉત્પાદનની કિંમત છે. ચાર મહિના સુધી, ૧૦ રૂા. કિગ્રા હેઠળ વેંચાણ કર્યું, જ્યારે બે મહિના સુધી તેઓ ડુંભળીના ભાવ ૧૩ રૂા. કિગ્રા હતા. હકીકતમાં, વેપારના આંતરીક લોકો ડુંગળીના નવા પાકના આગમનને વિલંબ થતાં જ બજારમાં પૂરની અપેક્ષા રાખે છે અને સારા ભાવને કારણે ખરીફ પાકનું વાવેતર વધ્યું છે. તેઓનો અંદાજ છે કે ખરીફ પાક સામાન્ય કદના ૧૫૦% સુધીનો થઈ શકે છે. આ પાક નવેમ્બરથી બજારોમાં આપવાની શરૂ શે. અને ડિસેમ્બરી ડુંગળીનો વિપુલ પાક બજારમાં આવશે.
ભાવો તૂટી જવાથી વિશ્વસનીય નિકાસ બજાર જાળવવું મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને રવિ પાકની સીઝનમાં જ્યારે વાર્ષિક ડુંગળીના અડધાથી વધુ ઉત્પાદન થાય છે. અને તે સતત નીતિ માટે કહે છે. સંઘર નિકાસના શાહે જણાવ્યું હતું કે, નિકાસ ડુંગળીના બજારમાં મોટી માનસિક ભૂમિકા નિભાવે છે. એક વિશ્વસનીય નિકાસકાર તરીકે, વ્યક્તિએ આખા વર્ષ દરમિયાન ચીજવસ્તુઓ સપ્લાય કરવી જોઈએ.” વિદેશમાં સ્થાયી થયેલા ભારતીયો નિકાસ કરેલા ડુંગળીના મુખ્ય ગ્રાહકો છે. દેશમાં મધ્ય પૂર્વ, દૂર પૂર્વ, શ્રીલંકા અને બાંગ્લાદેશ જેવા ભારતીય ડુંગળી માટે પરંપરાગત બજારોમાં ડુંગળીના વેપારમાં ૮૦% થી વધુનો બજાર હિસ્સો હતો. જો કે, ભારત સરકારની અસંગત નિકાસ નીતિઓને કારણે, ચીન, પાકિસ્તાન અને ઇજિપ્તએ પરંપરાગત ભારતીય નિકાસ બજારોમાં મોટો હિસ્સો લીધો છે.શાહે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, ઇજિપ્ત ગયા વર્ષ સુધી શ્રીલંકામાં એક પણ ડુંગળીની નિકાસ કરી નહોતું શક્યું. પ્રથમ વખત, હોલેન્ડ ડુંગળી છ અઠવાડિયાની મુસાફરીનો સમય હોવા છતાં શ્રીલંકા જઇ રહ્યો છે. શ્રીલંકામાં ડુંગળીના ભાવ બમણા થયા છે કારણ કે ભારતે નિકાસ પર વધુમાં પ્રતિબંધ મૂક્યો છે.
વેપારીઓએ ખેડૂતોની આવક સુધારવા માટે નિકાસ પ્રોત્સાહનોની હાકલ કરી હતી. નવી કૃષિ નિકાસ નીતિ નિકાસને વેગ આપવા માટે મોટાભાગની કૃષિ ચીજવસ્તુઓને પરિવહન સબસિડી આપવાની વાત કરે છે. ડુંગળીને સૂચિમાંથી બાકાત કરવામાં આવી હતી કારણ કે નીતિ ઘડતી વખતે તેના ભાવો સહેજ વધારે હતા. તે એક સમસ્યાની રોગનિવારક સારવાર છે. તેમ એક નિકાસકારે જણાવ્યું હતું. નિકાસ પ્રોત્સાહન અમને અન્ય દેશો સાથે સ્પર્ધા કરવામાં અને નિકાસ બજારમાં અમારો હિસ્સો વધારવામાં મદદ કરે છે.
વેપારીઓએ જણાવ્યું હતું કે ડુંગળીના સંગઠિત છૂટક વેચાણને પ્રોત્સાહિત કરવાથી તે જ શહેરના જુદા જુદા ભાગોમાં રિટેલ કિંમતોમાં વિવિધ ફેરફારો ઘટાડી શકાય છે. તે બેંચમાર્ક રિટેલ કિંમતો નક્કી કરવામાં મદદ કરી શકે છે. શાહ જેની સંઘર નિકાસમાં ઘરેલુ ડિલિવરી માટે મુંબઇના ડબ્બાવાળાઓ સાથે જોડાણ બંધાયેલા શાહે કહ્યું કે, કેમ કે વર્ષના ૩૬૫ દિવસ ડુંગળી અને બટાટાની જરૂર હોય છે … અમે એફએમસીજી પ્રોડક્ટ જેવા ડુંગળીને દૂધ અને બ્રેડ જેવા ખૂણા પર ઉપલબ્ધ બનાવવા માંગીએ છીએ, શાહ જેની સંઘર નિકાસએ ઘરેલુ ડિલિવરી માટે મુંબઈના ડબ્બાવાળાઓ સાથે જોડાણ કર્યું છે. ડુંગળી.ચેનલના ૭-૭ વચલાઓને કાપવાના કારણે અમે પ્રવર્તમાન છૂટક કિંમતો કરતા સસ્તા વેચવામાં સક્ષમ છીએ, તેમણે જણાવ્યું હતું. સંઘર એકસપોર્ટે શહેરમાં એક કિલોથી ૪૦૦ કિરણ સ્ટોર્સમાં પણ ડુંગળીની સપ્લાય કરી છે. ડુંગળી માટે કોલ્ડ સ્ટોરેજ ટેકનોલોજી વિકસાવવા તેણે રાજગુરુનગરમાં ડુંગળી અને લસણ માટે રાષ્ટ્રીય સંશોધન કેન્દ્ર સાથે જોડાણ કર્યું છે.
આ ટેકનીક દેશમાં વિકસિત ન હોવાથી, ડુંગળી લણણી પછી તરત જ ઇલાજ માટે જાય છે. ડુંગળીના ભાવ પ્રત્યે રાજકીય વર્ગની સંવેદનશીલતા એ ભારતના ડુંગળીના ગડબડીમાં એક સૌથી મોટું પરિબળ છે. કરોડો ગ્રાહકોની તુલનામાં, ડુંગળી ઉગાડનારાઓની વસ્તી ઓછા છે, ઉચ્ચ અધિકારીએ નામ ન આપવાની શરતે જણાવ્યું હતું. ડુંગળીના એક વેપારીએ કહ્યું હતું કે, ટામેટા, ડુંગળી અને બટાટાના ભાવોમાં વધારો કરવા અંગે અમલદારશાહી સંપૂર્ણ ખોવાઈ ગઈ છે. ડુંગળી (પાવડર, ફ્લેક્સ, વગેરે)ની ગૌણ પ્રક્રિયા વિશે બોલતા તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, જેનો મુખ્ય પ્રોસેસિંગ (ગ્રેડિંગ, પેકેજિંગ, વગેરે) કરતા ઓછું બજાર છે, જેનો જથ્થાબંધ વ્યવસાય છે, પરિસ્થિતિને હલ કરવામાં મદદ કરશે નહીં. ઓપરેશન ગ્રીન, એક યોજના ટામેટાં, ડુંગળી અને બટાટા (ટોપ) ની કિંમતના વધઘટને પહોંચી વળવા રૂા. ૫૦૦ કરોડના ભંડોળ સાથે શરૂ કરાયેલ, તેની ઘોષણા થયાના બે વર્ષ પછી કાગળ પર છે. વેપારના આંતરિક સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું કે, ભાવમાં વધુ કડાકો અટકાવવા માટે રવિ પાક બજારમાં આવે તે પહેલાં સરકારે તેની કામગીરી એક સાથે કરવાની જરૂર છે. જો નીતિ પ્રતિક્રિયા ફરી એકવાર વિલંબ થાય છે, તો માત્ર ખેડૂતો રડશે નહીં, પરંતુ તે આગામી ડુંગળીની અછતનાં બીજ વાવે છે.
