જ્યાં દૂધની ગંગા વહે છે તેવા ભારત દેશમાં શા માટે દૂધ મોંઘુ ?

દેશભરમાં દૂધની સરેરાશ છૂટક કિંમત એક વર્ષ પહેલાની સરખામણીમાં 12% વધી

દૂધ એ ભારતની સૌથી આવશ્યક ચીજવસ્તુઓમાંની એક છે, અને તે સદીઓથી ભારતીય આહારનો એક ભાગ છે. જો કે તાજેતરમાં દૂધના ભાવમાં વધારો જોવા મળ્યો છે.  2023માં, ભારત ફરી એકવાર દૂધના ભાવમાં ઉછાળો અનુભવી રહ્યું છે, જે ગ્રાહકો અને સરકારમાં ચિંતાનું કારણ બની રહ્યું છે.  ભારતમાં દૂધની સરેરાશ છૂટક કિંમત એક વર્ષ પહેલાની સરખામણીમાં 12% વધીને રૂ. 57.15 પ્રતિ લિટર થઈ ગઈ છે.

દૂધના ભાવમાં વધારો ગ્રાહકો માટે નોંધપાત્ર અસરો ધરાવે છે, ખાસ કરીને જેઓ તેમની દૈનિક પોષક જરૂરિયાતો માટે દૂધ પર નિર્ભર છે.  દૂધના ભાવમાં વધારો થવાથી દૂધ અને ડેરી ઉત્પાદનોના વપરાશમાં ઘટાડો થઈ શકે છે, જે વસ્તીના સ્વાસ્થ્ય પર, ખાસ કરીને બાળકોના સ્વાસ્થ્ય પર પ્રતિકૂળ અસર કરી શકે છે.

દૂધના ભાવમાં થયેલા વધારાની અસર ભારતમાં ડેરી ઉદ્યોગ પર પણ પડે છે.  વધતા ખર્ચને કારણે ડેરી ખેડૂતોને તેમની કામગીરી ટકાવી રાખવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે, જેના પરિણામે દૂધ ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થઈ શકે છે.  ભાવમાં વધારો પ્રોટીનના વૈકલ્પિક સ્ત્રોતો તરફ વળવા માટે પણ પરિણમી શકે છે, જે લાંબા ગાળે ડેરી ઉદ્યોગને અસર કરી શકે છે

ઉત્પાદન ખર્ચમાં વધારો

દૂધના ભાવમાં વધારાનું પ્રાથમિક કારણ ઉત્પાદન ખર્ચમાં વધારો છે.  વૈશ્વિક દૂધ ઉત્પાદનના 22% કરતા વધુ સાથે ભારત વિશ્વમાં સૌથી મોટો દૂધ ઉત્પાદક દેશ છે.  જોકે, ભારતમાં ઉત્પાદન ખર્ચ વિવિધ પરિબળોને કારણે સતત વધી રહ્યો છે.  ઉત્પાદન ખર્ચમાં વધારો થવાનું એક મુખ્ય કારણ ખોરાકની કિંમતમાં વધારો છે, જે પશુપાલકોના ખર્ચમાં નોંધપાત્ર હિસ્સો ધરાવે છે.  ઘાસચારાની અછત અને સોયાબીન અને મકાઈ જેવા કાચા માલના ભાવમાં વધારાને કારણે ફીડની કિંમત વધી રહી છે.

પશુ આહારના ભાવમાં વધારો

અન્ય એક પરિબળ અનાજ અને ચોખાના દાણા, પશુ આહારમાં વપરાતા ઘટકોના ભાવમાં વધારો છે, જે ખેડૂતોને તેમના ઢોરને પૂરતા પ્રમાણમાં ખવડાવવા જ પડે છે સામે ખર્ચ વધી જાય છે  જેના કારણે શિયાળામાં દૂધના ભાવમાં 12%-15% જેટલો વધારો થયો છે.

પશુઓમાં રોગ

ગઠ્ઠો ચામડીનો રોગ, જીવલેણ વાયરલ ચેપ સહિતના રોગનું ગયા વર્ષે પ્રમાણ વધુ હતું. આઠ રાજ્યોમાં લગભગ 185,000 ગાયો અને ભેંસો રોગોના કારણે મૃત્યુ હોવાનો અંદાજ છે. આ કારણ પણ દૂધના ભાવ વધારા પાછળ કારણભૂત છે.

કોરોનાકાળ

જ્યારે કોરોનાવાયરસ રોગચાળો હિટ થયો અને ભારતે સૌથી કડક લોકડાઉનનો સામનો કર્યો ત્યારે દૂધ અને દૂધની બનાવટોની માંગમાં ઘટાડો થયો કારણ કે ઘણી રેસ્ટોરાં અને મીઠાઈની દુકાનો અસ્થાયી અથવા કાયમી ધોરણે બંધ કરવાની ફરજ પડી હતી. વિશ્વના દૂધના પુરવઠામાં ભારતનો હિસ્સો લગભગ ચોથા ભાગનો છે, પરંતુ તે જંગી જથ્થાનું ઉત્પાદન લાખો પશુપાલકો દ્વારા કરવામાં આવે છે જેઓ સાધારણ સંખ્યામાં પશુઓની જાળવણી કરે છે.  માંગમાં ઘટાડો થવાનો અર્થ એ થયો કે તેઓ તેમના પશુધનને સારી રીતે ખવડાવવામાં અસમર્થ બન્યા હતા.

નિકાસ

જ્યારે ભારત તેના દૂધના ઉત્પાદનનો મોટાભાગનો ઉપયોગ કરે છે, ત્યારે નિકાસ પણ વધી રહી છે, ખાસ કરીને એકવાર જ્યારે વૈશ્વિક વાયરસ વિક્ષેપ હળવો થયો અને સમગ્ર વિશ્વમાં દૂધ ઉત્પાદનોની માંગમાં વધારો થયો.  ભારતે 2021-22ના નાણાકીય વર્ષમાં લગભગ 391.59 મિલિયન ડોલરની કિંમતની ડેરી ઉત્પાદનોની નિકાસ કરી હતી, જે તે પહેલાંના વર્ષમાં 321.96 મિલિયન ડોલર હતી.

મજૂરી ખર્ચમાં વધારો

દૂધના ભાવમાં વધારાનું બીજું કારણ મજૂરી ખર્ચમાં વધારો છે.  ડેરી ફાર્મિંગ એ શ્રમ-સઘન પ્રવૃત્તિ છે, અને મોંઘવારી અને લઘુત્તમ વેતનના કાયદાના અમલને કારણે મજૂરોની વેતન વધી રહ્યુ છે.  દૂધના પરિવહન અને સંગ્રહનો ખર્ચ પણ વધી રહ્યો છે, જેણે ઉત્પાદનના એકંદર ખર્ચમાં વધારો કર્યો છે.