દેશભરની 20 વર્ષથી માંડી 24 વર્ષીય મહિલાઓ પર કરાયેલા એક વિશ્લેષણમાં ચોંકાવનારી વિગતો સામે આવી છે. આ વિશ્લેષણમાં જાણવા મળ્યું છે કે, દેશના 313 જિલ્લાઓમાં 20%થી વધુ મહિલાઓના લગ્ન 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરમાં કરી દેવામાં આવ્યા હતા.
વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા અને પસંદગી મામલે ગુજરાત સહિત મહારાષ્ટ્ર અને બિહારનો સ્કોર સૌથી ઓછો!!
દેશના 313 જિલ્લાઓમાં 20-24 વર્ષની 20%થી વધુ મહિલાઓના લગ્ન 18 વર્ષ પહેલા થઈ ગયા હતા. વાસ્તવમાં રાજ્યો અને જિલ્લાઓ માટે સામાજિક પ્રગતિ સૂચકાંકના ભાગ રૂપે વહેંચાયેલ ડેટા વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે 15 જિલ્લાઓમાં 20-24 વર્ષની વય જૂથની મહિલાઓમાં 50% થી વધુ મહિલાઓ 18 વર્ષની વયે પરણેલી છે. આ 15 જિલ્લાઓ પશ્ચિમ બંગાળ, બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, ત્રિપુરા, આસામ અને ઝારખંડ જેવા રાજ્યોના છે.
વધુ વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા અને પસંદગી હાંસલ કરવા માટે તમામ સ્તરે બાળ લગ્નની પ્રથા પર અંકુશ મૂકવો જરૂરી હોવાનું ભારપૂર્વક જણાવતા અહેવાલ દર્શાવે છે કે પશ્ચિમ બંગાળ, બિહાર અને ત્રિપુરા જેવા રાજ્યોમાં 18 વર્ષ પહેલાં લગ્નની સૌથી વધુ ટકાવારી અનુક્રમે 41.6%, 40.8% અને 40.1% છે.
ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર કોમ્પિટિટિવનેસ એન્ડ સોશિયલ પ્રોગ્રેસ ઈમ્પેરેટિવ દ્વારા 36 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના 707 જિલ્લાઓને આવરી લેતો ઈન્ડેક્સ ઈકોનોમિક એડવાઈઝરી કાઉન્સિલ-પ્રાઈમ મિનિસ્ટરને સબમિટ કરવામાં આવ્યો હતો અને મંગળવારે રાજધાનીમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. ઇન્ડેક્સ “વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા અને પસંદગી”ના પરિમાણ પરના અહેવાલના એક વિભાગમાં તેના મૂલ્યાંકનના ભાગરૂપે રાષ્ટ્રીય કુટુંબ આરોગ્ય સર્વેક્ષણ-5 (2019-21) માંથી પ્રારંભિક લગ્નો પર તેનું વિશ્લેષણ દોરે છે જે તેના આધારે જિલ્લાઓની કામગીરીને ધ્યાનમાં લે છે. બાળ મજૂરી, અપહરણ, પ્રારંભિક લગ્નો અને કુટુંબ નિયોજન સંબંધિત સૂચકાંકોનો સમાવેશ કરતો આ વિશ્લેષણ છે.
મૂલ્યાંકન દર્શાવે છે કે રાજ્યોમાં પુડુચેરી “વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતા અને પસંદગી” પર સૌથી વધુ 86.2નો સ્કોર ધરાવે છે. ત્યારબાદ દિલ્હી (84.6) અને તમિલનાડુ (82.5) છે. તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનો સરેરાશ સ્કોર 68.1 છે. 19થી વધુ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ રાષ્ટ્રીય સરેરાશ કરતાં વધુ સ્કોર મેળવ્યો છે, જે દર્શાવે છે કે તેઓ એકદમ ખુલ્લા છે, જે લોકોને સામાજિક-આર્થિક પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાવવા અને વ્યક્તિગત પસંદગીઓ કરવા સક્ષમ બનાવે છે. બિહાર (42.8), ગુજરાત (49.6), અને મહારાષ્ટ્ર (50.3)ના સ્કોર સાથે સૌથી ઓછો સ્કોર ધરાવે છે.
છત્તીસગઢના બાલોદ જિલ્લો સૌથી વધુ 90.8 સ્કોર ધરાવે છે અને તેનું ઉચ્ચ પ્રદર્શન એ હકીકતને આભારી છે કે તે માત્ર 18 વર્ષ પહેલાં લગ્ન કરનાર મહિલાઓની સૌથી ઓછી ટકાવારી(3.3%) પૈકીની એક જ નથી પરંતુ 83.5% મહિલાઓ પણ કુટુંબ નિયોજન માટેની પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરે છે.
આ અહેવાલ એનએફએચએસ-4 અને 5 ડેટામાંથી ડ્રો કરે છે જે દર્શાવે છે કે 20-24 વર્ષની વયની સ્ત્રીઓ 18 વર્ષની ઉંમર પહેલા લગ્ન કરે છે તે 2015-16 માં 26.8% થી ઘટીને વર્ષ 2019-21માં 23.3% થઈ ગઈ છે.
છેલ્લા પાંચ વર્ષોમાં શહેરી ભારતમાં 18 વર્ષ પહેલાં પરણેલી મહિલાઓની ટકાવારી 17.5% થી ઘટીને 14.7% થઈ ગઈ છે.
18 વર્ષથી નિચેનાને સહમતી સાથેનો શારીરીક સંબંધ પણ ગેરકાયદેસર: સ્મૃતી ઈરાની
કેન્દ્રએ બુધવારે સંસદમાં જણાવ્યું હતું કે સહમતિપૂર્ણ સંબંધોમાં શારીરિક સંબંધ માટે સંમતિની ઉંમર ઘટાડવાની કોઈ યોજના નથી. રાજ્યસભામાં સીપીઆઈ સાંસદ બિનોય વિશ્વમના પ્રશ્નના લેખિત જવાબમાં કે, શું તે આ ઉંમરને વર્તમાન 18 વર્ષથી બદલીને 16 વર્ષ કરવા પર વિચાર કરી રહી છે? જેના જવાબમાં મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી સ્મૃતિ ઈરાનીએ કહ્યું કે, આ પ્રશ્ન ઉભો થતો નથી. પોક્સો એક્ટ, 2012 બાળકોને જાતીય શોષણ અને જાતીય ગુનાઓથી બચાવવા માટે ઘડવામાં આવેલ છે. જે સ્પષ્ટપણે 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના કોઈપણ વ્યક્તિને ’બાળક’ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે.
લગ્ન સંબંધ માટેની મેઈન્ટેનેબલ ઉંમર પૂન:વિચાર કરો: ચીફ જસ્ટિસનું સૂચન
11 ડિસેમ્બરના રોજ ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે વિધાનસભાને પોક્સો એક્ટ હેઠળ સંમતિની ઉંમર વિશે વધતી જતી ચિંતાને ધ્યાનમાં લેવા વિનંતી કરી હતી. આ આ વિષય ખૂબ જ ચિંતાજનક છે અને આ કેસોની શ્રેણી ન્યાયાધીશો માટે મુશ્કેલ પ્રશ્નો ઉભા કરે છે તેવું ચીફ જસ્ટિસે ઉમેર્યું હતું. ચીફ જસ્ટિસે પોક્સો એક્ટ હેઠળ સંમતિની ઉંમર પર પુન:વિચાર કરવા વિનંતી કરી હતી. પોક્સો એક્ટના અમલીકરણ પર કેન્દ્રિત રાષ્ટ્રીય હિસ્સેદારોના પરામર્શના ઉદ્ઘાટન સત્રમાં બોલતા ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે કહ્યું કે, તમે જાણો છો કે કાયદો 18 વર્ષથી ઓછી વયના લોકોમાં તમામ જાતીય કૃત્યોને ગુનાહિત બનાવે છે પછી ભલે સગીરની ઈચ્છા સાથે શારીરિક સંબંધ બંધાયો હોય.
