ભારતે નિયમોનુસાર હાથ ધરેલા કિશનગંગા અને રાતલે હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટ્સ સામે પાકિસ્તાને વર્ષ 2015માં લીધેલા વાંધા મામલે ભારતની કાર્યવાહી, સંધિના સંશોધન માટે 90 દિવસનો સમય અપાયો
આર્થિક સંકટથી ઘેરાયેલું હોવા છતાં પાકિસ્તાન પોતાની હરકતોથી હટી રહ્યું નથી. ભારતે પાકિસ્તાનને સિંધુ જળ સંધિમાં સંશોધન કરવા નોટિસ પાઠવી છે. આ સંધિ સપ્ટેમ્બર 1960માં થઈ હતી. સરકારી સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, ભૂતકાળમાં પાકિસ્તાન દ્વારા લેવામાં આવેલા પગલાંથી સિંધુ જળ સંધિની જોગવાઈઓને પ્રતિકૂળ અસર થઈ છે.
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, સરકારનું કહેવું છે કે પાકિસ્તાનની કાર્યવાહીથી ભારતને જરૂરી નોટિસ જારી કરવાની ફરજ પડી હતી. 2015 માં, પાકિસ્તાને ભારતના કિશનગંગા અને રાતલે હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટ્સ પરના તેના તકનીકી વાંધાઓની તપાસ કરવા માટે તટસ્થ નિષ્ણાતની નિમણૂકની વિનંતી કરી હતી. ભારત નિયમોનુસાર જ પગલાં લઈ રહ્યું હતું. છતાં પાકિસ્તાને વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. બાદમાં 2016 માં, પાકિસ્તાને એકપક્ષીય રીતે વિનંતી પાછી ખેંચી લીધી અને પ્રસ્તાવ મૂક્યો કે મધ્યસ્થતા કોર્ટ તેના વાંધાઓનો નિર્ણય કરે. પાકિસ્તાન દ્વારા કરવામાં આવેલી આ કાર્યવાહી સિંધુ જળ સંધિનું ઉલ્લંઘન કરે છે. તેથી ભારતે આ મામલાને તટસ્થ નિષ્ણાત પાસે મોકલવાની વિનંતી કરી.
ભારત દ્વારા પરસ્પર મધ્યસ્થી કરવાના વારંવાર પ્રયાસો છતાં પાકિસ્તાને 2017 થી 2022 સુધીની સ્થાયી સિંધુ કમિશનની પાંચ બેઠકોમાં આ મુદ્દા પર ચર્ચા કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો.આ રીતે, પાકિસ્તાન દ્વારા સિંધુ જળ સંધિની જોગવાઈઓના સતત ઉલ્લંઘનને કારણે ભારતને સુધારાની નોટિસ જારી કરવાની ફરજ પડી.
ભારત સરકાર દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલી નોટિસનો મુખ્ય હેતુ પાકિસ્તાનને કરારના ઉલ્લંઘનને સુધારવા માટે 90 દિવસનો સમય આપવાનો છે. આ પહેલીવાર છે જ્યારે ભારતે સિંધુ જળ સંધિમાં સંશોધન કરવાની માંગ કરી છે.
ભારતે નોટિસમાં શું કહ્યું?
ભારત દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલી નોટિસમાં ભારતે કહ્યું છે કે, “ભારતે હંમેશા સિંધુ જળ સંધિનો જવાબદારીપૂર્વક અમલ કર્યો છે. પરંતુ પાકિસ્તાનના પગલાંથી આઈડબ્લ્યુટીની જોગવાઈઓ અને તેના અમલીકરણ પર પ્રતિકૂળ અસર પડી છે. આ સુધારા માટે તાત્કાલિક નોટિસ જારી કરવી પડી હતી.
શું છે સિંધુ જળ સંધિ ?
ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે નવ વર્ષની વાટાઘાટો બાદ 19 સપ્ટેમ્બર 1960ના રોજ સિંધુ જળ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. વિશ્વ બેંક પણ આ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કરનાર છે. આ કરાર સિંધુ નદી અને તેની સહાયક નદીઓમાંથી બંને દેશો વચ્ચે પાણી પુરવઠાની વહેંચણીનું નિયમન કરે છે. આ કરારની જોગવાઈઓ હેઠળ, સતલજ, બિયાસ અને રાવી જેવી પૂર્વીય નદીઓના વાર્ષિક પાણીના વપરાશના આશરે 33 મિલિયન એકર ફીટ ભારતને ફાળવવામાં આવ્યા છે. તે જ સમયે, સિંધુ, ઝેલમ અને ચિનાબ જેવી પશ્ચિમી નદીઓનું લગભગ 135 મિલિયન એકર ફૂટ વાર્ષિક પાણી પાકિસ્તાનને ફાળવવામાં આવ્યું છે. તાજેતરના વર્ષોમાં, ભારતે ઘણી મહત્વાકાંક્ષી સિંચાઈ યોજનાઓ હાથ ધરી છે અને કેટલાક અપસ્ટ્રીમ ડેમનું નિર્માણ કર્યું છે. પાકિસ્તાને 2015માં આનો વિરોધ કર્યો હતો. જ્યારે ભારતનું કહેવું છે કે તેનો પાણીનો ઉપયોગ સંપૂર્ણપણે સંધિને અનુરૂપ છે
પાકિસ્તાનને 80 ટકા પાણી મળે છે!
સિંધુ જળ સંધિ મુજબ, ભારતને કેટલીક શરતો સાથે પશ્ચિમી નદીઓ પર ‘રન ઓફ ધ રિવર’ પ્રોજેક્ટ દ્વારા હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પાવર ઉત્પન્ન કરવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે.સિંધુ જળ કરાર હેઠળ પાકિસ્તાનને લગભગ 80 ટકા પાણી મળે છે. લગભગ 160 મિલિયન એકર-ફીટ પાણીમાંથી, લગભગ 33 મિલિયન એકર-ફીટ પાણી ભારતને ઉપલબ્ધ છે. પોતાના હિસ્સામાંથી પણ, ભારત માત્ર 90 ટકા કરતાં થોડું વધારે પાણી વાપરે છે.