શરણાર્થીઓની સમસ્યા વિશ્વભરમાં ઘેરી બની છે. ન આ દેશના, ન ઓલા દેશ ના, બીજુ બધું તો ઠીક ખાલી પગ નીચે જમીન મેળવવા માટે પણ સંઘર્ષ કરવો પડે છે. રોટી, કપડા અને મકાનની વાત તો તેના પછી આવે છે. ત્યારે હાલ શરણાર્થીઓનો સૌથી મોટો પ્રશ્ન પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનમાં બન્યો છે.
પાકિસ્તાન એક સમયે વિશ્વની સૌથી મોટી શરણાર્થીઓની વસ્તીનું આયોજન કરતું હતું. ઈરાનથી વિપરીત, પાકિસ્તાનમાં ત્રણ લાખ અફઘાન શરણાર્થીઓ પર ક્યારેય કોઈ નિયંત્રણો લાદવામાં આવ્યા ન હતા, તેઓ ફક્ત કેમ્પો સુધી મર્યાદિત હતા, તેઓ સમગ્ર પાકિસ્તાનમાં મુસાફરી કરતા હતા. પાકિસ્તાનથી પાછા ફરતા શરણાર્થીઓને ઈરાનથી આવેલા શરણાર્થીઓ કરતાં શિક્ષણ અને આરોગ્ય સુવિધાઓ વધુ સારી રીતે મળે છે.
હવે પાછલા એક મહિનાથી પાકિસ્તાનમાં અફઘાન શરણાર્થીઓ માટે પણ વસ્તુઓ બદલાઈ ગઈ છે, જ્યાં નવી નીતિ મુજબ, ગેરકાયદેસર રીતે રહેતા કોઈપણ વિદેશી હવે અહીં રહી શકશે નહીં. પાકિસ્તાન છોડવા માટે મજબૂર થયેલા ઘણા લોકો ફરિયાદ કરી રહ્યા છે કે, અન્ય સમસ્યાઓ ઉપરાંત, તેમની દીકરીઓને અફઘાનિસ્તાનમાં શિક્ષણનો અધિકાર નથી.
અફઘાન પાકિસ્તાનમાં સૌથી વધુ ગેરકાયદેસર વસાહતીઓ બનાવે છે, ખાસ કરીને સિંધના કરાચી જેવા શહેરોમાં, જ્યાં અન્ય દેશોના લોકો પણ રહે છે. કરાચી હજારો અફઘાન શરણાર્થીઓ અને અન્ય દેશોના લોકોથી ભરેલું છે. જ્યારે આ ગેરકાયદેસર વસાહતીઓ તેમના દેશમાં પરત ફરી રહ્યા હતા ત્યારે પાકિસ્તાનના એક મંત્રીએ કહ્યું હતું કે ’પાકિસ્તાન આંતરરાષ્ટ્રીય અનાથાશ્રમ નથી.’ આર્થિક કારણોસર શરણાર્થીઓ અને સ્થાનિક લોકો વચ્ચે હંમેશા તકરાર થતી રહી છે. અફઘાન લોકો ટકી રહેવા માટે કોઈપણ નોકરી કરવા તૈયાર હતા અને રોજગાર બજારમાં પૂરતી નોકરીઓ ન હતી.
આ સિવાય વિવિધ દેશો અને એજન્સીઓ ખાસ કરીને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા આપવામાં આવતી વિદેશી સહાય દાયકાઓથી બંધ થઈ ગઈ હતી. આવી સ્થિતિમાં પાકિસ્તાન માટે ત્રણ લાખથી વધુ અફઘાન શરણાર્થીઓનું સમર્થન કરવું મુશ્કેલ બની ગયું છે. આ શરણાર્થીઓ અલગ-અલગ તબક્કામાં પાકિસ્તાન આવ્યા હતા. પ્રથમ તબક્કામાં, શરણાર્થીઓ છેલ્લી સદીના એંસીના દાયકામાં સોવિયેત કબજા દરમિયાન મોટે ભાગે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાંથી આવ્યા હતા. અફઘાનિસ્તાનમાંથી શરણાર્થીઓનો પ્રવાહ દાયકાઓના યુદ્ધ અને શાંતિ દરમિયાન પણ અટક્યો ન હતો. કેટલાક લોકો તબીબી સહાય માટે પણ આવ્યા હતા, જેમાંથી કેટલાક ઘાયલ તાલિબાન લડવૈયા હતા.
