નવરાત્રી પર્વ એ દેવી અંબાનું પ્રતિનિધિત્વ છે. વસંતની શરૂઆત અને પાનખરની શરૂઆતને આબોહવા અને સૂર્યના પ્રભાવનો મહત્વપૂર્ણ સંગમ માનવામાં આવે છે. આ બે સમય દેવી દુર્ગાની પૂજા માટેના પવિત્ર પ્રસંગો માનવામાં આવે છે. તહેવારની તારીખો ચંદ્ર કેલેન્ડર અનુસાર નક્કી કરવામાં આવે છે.
નવરાત્રિ ઉત્સવ એ મા દુર્ગાની વિભાવના અને દૈવી શક્તિની ઉપાસનાની ભક્તિનો સૌથી શુભ અને અનન્ય સમયગાળો માનવામાં આવે છે. આ પૂજા પ્રાગૈતિહાસિક સમયથી, વૈદિક યુગ પહેલાથી ચાલી આવે છે. ઋષિઓના વૈદિક યુગથી, નવરાત્રી દરમિયાન ભક્તિ પ્રથાઓના મુખ્ય સ્વરૂપોમાંનું એક ગાયત્રી સાધના છે.
નવરાત્રિ દરમિયાન, દેવીની શક્તિપીઠો અને સિદ્ધપીઠો પર વિશાળ મેળાઓનું આયોજન કરવામાં આવે છે. માતાની તમામ શક્તિપીઠોનું અલગ અલગ મહત્વ છે. પણ માતાનું સ્વરૂપ એક જ છે. વૈષ્ણો દેવી જમ્મુ કટરા પાસે ક્યાંક બનેલી છે. તો કેટલીક જગ્યાએ ચામુંડાના રૂપમાં તેની પૂજા કરવામાં આવે છે. હિમાચલ પ્રદેશના બિલાસપુરમાં નૈના દેવીના નામ પર માતાના મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે, જ્યારે સહારનપુરમાં શાકુંભારી દેવીના નામ પર માતાના વિશાળ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે. લોક માન્યતાઓ અનુસાર, લોકો માને છે કે નવરાત્રિના દિવસે ઉપવાસ કરવાથી દેવી માતા પ્રસન્ન થાય છે, હિન્દુ ધર્મના ધાર્મિક ગ્રંથોમાં ઉપવાસની કોઈ જોગવાઈ નથી.
નવરાત્રિના પ્રથમ ત્રણ દિવસ:
નવરાત્રિના પ્રથમ ત્રણ દિવસ દેવી દુર્ગાની પૂજા માટે સમર્પિત છે. આ પૂજા તેમની ઉર્જા અને શક્તિ માટે કરવામાં આવે છે. દરેક દિવસ દુર્ગાના એક અલગ સ્વરૂપને સમર્પિત છે. [૩] પ્રથમ દિવસે માતાની શૈલપુત્રી, બીજા દિવસે બ્રહ્મચારિણી અને ત્રીજા દિવસે ચંદ્રઘંટા સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે.
નવરાત્રીનો ચોથો થી છઠ્ઠો દિવસ :
જ્યારે વ્યક્તિ અહંકાર, ક્રોધ, વાસના અને અન્ય પ્રાણી વૃત્તિઓ જેવી દુષ્ટ વૃત્તિઓ પર કાબુ મેળવે છે, ત્યારે તે શૂન્યતા અનુભવે છે. આ શૂન્યતા આધ્યાત્મિક સંપત્તિથી ભરેલી છે. હેતુ માટે, વ્યક્તિ તમામ ભૌતિક, આધ્યાત્મિક સંપત્તિ અને સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવા માટે દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરે છે. નવરાત્રિનો ચોથો, પાંચમો અને છઠ્ઠો દિવસ સમૃદ્ધિ અને શાંતિની દેવી લક્ષ્મીની પૂજા માટે સમર્પિત છે. કદાચ વ્યક્તિએ દુષ્ટ વૃત્તિઓ અને સંપત્તિ પર વિજય મેળવ્યો છે, પરંતુ તે હજી પણ સાચા જ્ઞાનથી વંચિત છે. શક્તિ અને સંપત્તિથી સમૃદ્ધ હોય તો પણ માનવ જીવન જીવવા માટે જ્ઞાન જરૂરી છે. તેથી, નવરાત્રિના પાંચમા દિવસે દેવી સરસ્વતીની પૂજા કરવામાં આવે છે. બધા પુસ્તકો અને અન્ય સાહિત્યિક સામગ્રી એક જગ્યાએ એકત્ર કરવામાં આવે છે અને દેવીની સામે એક દિયા પ્રગટાવવામાં આવે છે, દેવીને આહ્વાન કરવા અને આશીર્વાદ લેવા.
નવરાત્રીનો સાતમો અને આઠમો દિવસ:
સાતમા દિવસે, કલા અને જ્ઞાનની દેવી સરસ્વતીની પૂજા કરવામાં આવે છે. પ્રાર્થના આધ્યાત્મિક જ્ઞાન મેળવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે કહેવામાં આવે છે. આઠમા દિવસે ‘યજ્ઞ’ કરવામાં આવે છે. તે એક બલિદાન છે જે દેવી દુર્ગાને સન્માન અને વિદાય આપે છે.
નવરાત્રીનો નવમો દિવસ:
નવમો દિવસ નવરાત્રીનો છેલ્લો દિવસ છે. તેને મહાનવમી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસે કન્યા પૂજા કરવામાં આવે છે. જેમાં નવ કન્યાઓનું પૂજન કરવામાં આવે છે જેઓ હજુ યૌવનના તબક્કામાં પહોંચી નથી. આ નવ કન્યાઓને દેવી દુર્ગાના નવ સ્વરૂપોનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. તેમનું સન્માન કરવા અને સ્વાગત કરવા માટે છોકરીઓના પગ ધોવામાં આવે છે. પૂજાના અંતે કન્યાઓને નવા વસ્ત્રો ભેટ તરીકે આપવામાં આવે છે.
