વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસ દર વર્ષે 20 ફેબ્રુઆરીએ સમગ્ર વિશ્વમાં ઉજવવામાં આવે છે. બાકાત, બેરોજગારી અને ગરીબી જેવા વિવિધ સામાજિક મુદ્દાઓનો સામનો કરવાના પ્રયાસોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે આ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આ પ્રસંગે યુનાઈટેડ નેશન્સ અને ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશન જેવી વિવિધ સંસ્થાઓ સામાજિક ન્યાય માટે લોકોને અપીલ કરે છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ અનુસાર, દેશો વચ્ચે સમૃદ્ધ અને શાંતિપૂર્ણ સહઅસ્તિત્વ માટે સામાજિક ન્યાય એ એક અંતર્ગત સિદ્ધાંત છે. સામાજિક ન્યાય એટલે લિંગ, ઉંમર, ધર્મ, અપંગતા અને સંસ્કૃતિને ભૂલીને સમાન સમાજની સ્થાપના કરવી.
મનાવવાની પહેલ
આ દિવસની સ્થાપના 2007માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા દ્વારા કરવામાં આવી હતી. આ અંતર્ગત વૈશ્વિક સામાજિક ન્યાય વિકાસ પરિષદનું આયોજન કરવાની અને 24મી મહાસભાનું સત્ર બોલાવવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ અવસરે દર વર્ષે 20 ફેબ્રુઆરીએ વિશ્વ ન્યાય દિવસની ઉજવણી કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. દર વર્ષે વિવિધ કાર્યો અને પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કરવામાં આવશે. યુનાઈટેડ નેશન્સે કહ્યું કે – “આ દિવસે, આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયે ગરીબી નાબૂદ કરવા માટે કામ કરવું જોઈએ. દરેક જગ્યાએ લોકો માટે યોગ્ય કામ અને રોજગારની ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવી જોઈએ, તો જ સામાજિક ન્યાય શક્ય છે.
સમાજમાં પ્રવર્તતા ભેદભાવ અને અસમાનતાને કારણે ક્યારેક પરિસ્થિતિ એટલી ખરાબ થઈ જાય છે કે માનવ અધિકારોનું પણ ઉલ્લંઘન થવા લાગે છે. આ હકીકતને ધ્યાનમાં રાખીને, સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ 20 ફેબ્રુઆરીને વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસ તરીકે ઉજવવાનું નક્કી કર્યું. 2009 થી, આ દિવસ સમગ્ર વિશ્વમાં સામાજિક ન્યાયને પ્રોત્સાહન આપતા કાર્યક્રમો દ્વારા ઉજવવામાં આવે છે. ખોરાક, કપડાં, આશ્રય, સુરક્ષા, તબીબી સંભાળ, નિરક્ષરતા, ગરીબી, બાકાત અને બેરોજગારી જેવા મુદ્દાઓને હલ કરવાના પ્રયાસોને પ્રોત્સાહન આપવાની જરૂરિયાતને ઓળખવા માટે વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસની શરૂઆત કરવામાં આવી છે. ઇન્ટરનેશનલ ચિલ્ડ્રન્સ ઇમરજન્સી ફંડ (યુનિસેફ)ના તાજેતરના અહેવાલ મુજબ, વિશ્વમાં 30 મિલિયન બાળકો યુદ્ધ અથવા અન્ય કારણોસર ઉદ્ભવતા કટોકટીને કારણે શિક્ષણ મેળવવામાં અસમર્થ છે. તાજેતરના સર્વે મુજબ, સેન્ટ્રલ આફ્રિકન રિપબ્લિકમાં લગભગ ત્રીજા ભાગની શાળાઓ કાં તો ગોળી ચલાવવામાં આવી હતી, આગ લગાડવામાં આવી હતી, લૂંટી લેવામાં આવી હતી અથવા સશસ્ત્ર જૂથો દ્વારા કબજે કરવામાં આવી હતી. યુનિસેફના ગ્લોબલ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામના વડા જોસેફાઈન બોર્ને જણાવ્યું હતું કે, “કટોકટીમાં જીવતા બાળકો માટે, શિક્ષણ એ જીવનરેખા છે.”
સામાજિક ન્યાયનો અર્થ
સમાજમાં દરેક વર્ગનું અલગ મહત્વ છે. ઘણી વખત સમાજની રચના એવી હોય છે કે આર્થિક સ્તરે ભેદભાવ જોવા મળે છે. આવી સ્થિતિમાં, તે યોગ્ય નથી કે તે ન્યાયિક પ્રણાલીને પણ અસર કરે છે. સમાજમાં પ્રવર્તતી અસમાનતા અને ભેદભાવને કારણે સામાજિક ન્યાયની માંગ વધુ તીવ્ર બને છે. સામાજિક ન્યાય વિશે કામ અને વિચારણા ઘણા સમય પહેલા શરૂ થઈ હતી, પરંતુ કમનસીબે સામાજિક ન્યાય હજુ પણ વિશ્વના ઘણા લોકો માટે એક સ્વપ્ન બનીને રહી ગયો છે. સામાજિક ન્યાયનો અર્થ સમજવો એ બહુ મુશ્કેલ કામ છે. સામાજિક ન્યાય એટલે સમાજના તમામ વર્ગોને વૃદ્ધિ અને વિકાસની સમાન તકો પૂરી પાડવી. સામાજિક ન્યાય એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે સમાજમાં કોઈ પણ વ્યક્તિ વર્ગ, જાતિ કે જાતિના કારણે વિકાસની દોડમાં પાછળ ન રહી જાય. આ ત્યારે જ શક્ય બને જ્યારે સમાજમાંથી ભેદભાવ દૂર કરવામાં આવે.[2]
ભારતમાં સામાજિક ન્યાયના પ્રયાસો
જ્યારે પણ સામાજિક ન્યાયના સંદર્ભમાં ભારતની વાત કરવામાં આવે છે, ત્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે તેને આમુખ અને આપણા બંધારણની ઘણી જોગવાઈઓ દ્વારા સુનિશ્ચિત કરવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. ભારતમાં પ્રચલિત જાતિ પ્રથા અને તેના પર આધારિત સ્વાર્થી ભેદભાવ સામાજિક ન્યાયને રોકવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પરિબળ સાબિત થાય છે. ભારતમાં, રાષ્ટ્રીય માનવાધિકાર આયોગ, રાષ્ટ્રીય મહિલા અને બાળ વિકાસ આયોગ અને લાખો સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ જેવી ઘણી સરકારી સંસ્થાઓ હંમેશા એ સુનિશ્ચિત કરવાનો પ્રયાસ કરે છે કે સમાજમાં કોઈ સામાન્ય માણસ ભેદભાવનો ભોગ ન બને. આજે પણ, ભારતમાં ઘણા લોકો તેમની ઘણી મૂળભૂત જરૂરિયાતો માટે ન્યાય પ્રક્રિયા વિશે જાણતા નથી, જેના કારણે તેમના માનવ અધિકારોનું વારંવાર ઉલ્લંઘન થાય છે અને તેમને તેમના અધિકારોથી વંચિત રહેવું પડે છે. આજે ભારતમાં નિરક્ષરતા, ગરીબી, બેરોજગારી, મોંઘવારી અને આર્થિક અસમાનતા વધારે છે. આ ભેદભાવોને કારણે સામાજિક ન્યાય ખૂબ જ વિચારણાનો વિષય બન્યો છે.
માતાપિતાની ખોટી માન્યતાઓ
તાજેતરમાં યુનાઈટેડ નેશન્સે છોકરીઓ વિશે કેટલાક ચોંકાવનારા આંકડા રજૂ કર્યા હતા. આ આંકડાઓ અનુસાર, 50 મિલિયન છોકરીઓ અને મહિલાઓની ભારતીય વસ્તીમાં ગણતરી થતી નથી. દર વર્ષે જન્મેલી 12 મિલિયન છોકરીઓમાંથી 1 મિલિયન તેમનો પ્રથમ જન્મદિવસ જોતી નથી. 4 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની છોકરીઓનો મૃત્યુદર છોકરાઓ કરતા વધારે છે. 5 થી 9 વર્ષની 53 ટકા છોકરીઓ અભણ છે. 4 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની 4 માંથી 1 છોકરી પર શોષણ થાય છે. દરેક છઠ્ઠી છોકરી લિંગ ભેદભાવના કારણે મૃત્યુ પામે છે. આ બધા પાછળનું મુખ્ય કારણ માતા-પિતાની ખોટી માન્યતા છે કે તેમનો વંશ છોકરાઓ દ્વારા જ આગળ વધે છે.
વિશ્વમાં સામાજિક ન્યાયનું સ્વપ્ન
આજે 4માંથી 1 બાળક ગરીબી, કુપોષણ, નિરક્ષરતા, વધતી હિંસા, અસુરક્ષા અને ભેદભાવનો શિકાર છે. 11 સપ્ટેમ્બર, 2001ના રોજ ન્યૂયોર્કમાં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર પર થયેલા આતંકવાદી હુમલા બાદ આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદ આજે માનવ સભ્યતાનો સૌથી ઘાતક દુશ્મન બની ગયો છે. આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદ એ સમગ્ર વિશ્વમાં ફેલાયેલી અરાજકતાની આડ અસર છે. તે એક ગંભીર સ્થિતિ છે જ્યાં લોકો હિંસક અને વિનાશક પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા તેમની ફરિયાદો અથવા દુ: ખના કાલ્પનિક ઉકેલો શોધે છે અને આ માટે સિસ્ટમને દોષી ઠેરવે છે. માણસને સામાજિક પ્રાણી ગણવામાં આવે છે. પરંતુ માણસની આ મુખ્ય લાક્ષણિકતાને પડકારવામાં આવે છે જ્યારે, ભેદભાવને કારણે, એક વ્યક્તિ જાતિ, રંગ, ધર્મ, ભાષા, પ્રદેશ, રાષ્ટ્ર, લિંગ વગેરેના આધારે બીજી વ્યક્તિને ધિક્કારે છે. સમાજમાં ફેલાયેલા આ ભેદભાવનો મોટો ગેરલાભ ત્યારે જોવા મળે છે જ્યારે તે સમાજમાં આપણી ન્યાય વ્યવસ્થાને અસર કરે છે.
વિશ્વ એકતા અને વિશ્વ શાંતિ
CMS છેલ્લા 55 વર્ષથી તે વિશ્વના બે અબજથી વધુ બાળકોના સુરક્ષિત ભવિષ્ય માટે સતત વિશ્વ એકતા અને વિશ્વશાંતિનું રણશિંગુ વગાડી રહ્યું છે, પરંતુ U.N.O. ની સત્તાવાર NGO ભારતનો દરજ્જો મળ્યા બાદ તેની પડઘો વિશ્વ મંચ પર વધુ જોરથી સંભળાશે. CMS ભારતની સમગ્ર શિક્ષણ પ્રણાલીનો મૂળ એ છે કે દરેક વ્યક્તિને સામાજિક ન્યાય સરળતાથી મળી શકે, માનવ અધિકારોનું રક્ષણ થાય, ભાવિ પેઢી સમગ્ર માનવ જાતિની સેવા કરવા માટે તૈયાર થઈ શકે, આ બધા ધર્મોની સમાનતા, વિશ્વ માનવતાની સેવાનું કારણ છે. , વિશ્વ ભાઈચારા અને વિશ્વ એકતાના સારા પ્રયાસો આ શાળાને એક અનોખો રંગ આપે છે, જેનું ઉદાહરણ વિશ્વમાં ભાગ્યે જ ક્યાંય જોવા મળે. કાયદો કોર્ટની ચાર દીવાલમાંથી બહાર આવવો પડશે. જે વ્યક્તિ નિરક્ષરતા, આર્થિક અભાવ કે અન્ય કોઈ કારણોસર કોર્ટ સુધી પહોંચી શકતી નથી તેને ન્યાય મળે તે માટે દરેકે સાથે મળીને કામ કરવું પડશે.
