સ્વાભાવિક રીતે આપણે આઝાદીનો અમૃત ઉત્સવ ઉજવીએ છીએ, પરંતુ શિક્ષણની દ્રષ્ટિએ આપણે એટલા પાછળ છીએ કે આપણો દેશ સૌથી ઓછા સાક્ષર દેશોમાં નીચેથી થોડો જ ઉપર છે. સાક્ષરતા દર લગભગ 70 ટકા છે, જેનો અર્થ છે કે બાકીની વસ્તી કેવી રીતે વાંચવું અને લખવું તે જાણતી નથી, જેમાંથી અડધાથી વધુ મહિલાઓ અશિક્ષિત છે. આ માત્ર શરમજનક બાબત નથી, પરંતુ સાક્ષર બનાવવાની સરકારી શિક્ષણ અને નીતિઓની પોકળતા પણ છે.
શિક્ષણ અને અક્ષર જ્ઞાનમાં રસ ન હોવાના કારણો જોઈએ તો એ છે કે નાનપણથી અત્યાર સુધી શિક્ષણની જે રીત કે માળખું આપવામાં આવ્યું છે તેનો અર્થ સમજવો પડશે. વિષયોનું વાંચન ફરજિયાત કરવામાં આવ્યું હતું. જે વિષયોમાંથી જીવનનો માર્ગ નીકળે છે, તેમની અવગણના કરવામાં આવી હતી. જ્યારે આ વાત વાચકના મનમાં ઊંડે સુધી ઉતરવા લાગે છે કે જે ભણાવવામાં આવે છે તેમાંથી ધંધો, નોકરી, નોકરી સહેલાઈથી નહીં મળે, પરંતુ માત્ર ડિગ્રી જ મળશે, તો પછી તેણે ભણ્યા પછી શું કરવું જોઈએ? ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં વાલીઓ પણ એવું વિચારે છે કે બાળક ખેતી કે ઘરકામ કરીને તેમનો સહારો બને તો સારું, તો તેઓ પણ શાળાએ જવાનો આગ્રહ રાખતા નથી.
આનું કારણ એ છે કે વિજ્ઞાનના અભ્યાસને લઈને એક પ્રકારનો હાઈપ ઉભો કરવામાં આવ્યો હતો કે તે ખૂબ ખર્ચાળ છે, તેમાં પાસ થવું મુશ્કેલ છે, તે આપણી ક્ષમતાની બહાર છે અને તે પૈસાવાળાઓ માટે છે અથવા તેમના બાળકોને ડોક્ટર, એન્જિનિયર બનાવવા જોઈએ. જોકે એવું નથી. જો નાનપણથી જ એવું શીખવવામાં આવે કે આજુબાજુનું વાતાવરણ, પશુ-પક્ષીઓનો સાહચર્ય, પ્રકૃતિ સાથેનો સુમેળ અને જીવન ટકાવી રાખવા માટે જરૂરી વસ્તુઓ આપણી આસપાસ પથરાયેલી છે, તો પછી તે છોકરો હોય કે છોકરી, તેને અભ્યાસમાં રસ નથી, તેથી તે ન થઈ શકે. માતા-પિતા પણ તેને જાતે જ આવું શિક્ષણ મેળવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરશે કારણ કે તેની પાસે આવું ન કરવાનું કોઈ કારણ નથી. તેઓ પોતાના બાળકોને આનંદથી કે મજબૂરીથી ભણવા મોકલશે.
જો બુલેટ ટ્રેનના આગળના ભાગની તીક્ષ્ણ ભાગની પ્રેરણા કિંગફિશર પક્ષીમાંથી મળી હોવાનું સમજાવવામાં આવે તો, એરોપ્લેન અને હેલિકોપ્ટર બાજની તર્જ પર બનાવવામાં આવે છે, એક જાતિના જંગલી ઉંદર સો માઈલ સુધી સૂંઘી શકે છે. દૂર નહીં તો દેડકાના કિકિયારીને સમજવાથી આરામદાયક પગરખાં બની શકે છે, તો આ બધી બાબતો પર કોણ ધ્યાન આપવાનું ન ઈચ્છશે? તેવી જ રીતે, કમળના ફૂલની પાંખડીઓ ધૂળ કે ગંદકીથી પ્રભાવિત થતી નથી અને તેમાંથી પહેરવા યોગ્ય કપડાં બનાવી શકાય છે. તો વિદ્યાર્થી ચોક્કસપણે તેના વિશે જાણવા ઉત્સુક હશે.અને સામાન્ય જીવનને લગતા આવા જ વિષયો અભ્યાસક્રમમાં સામેલ છે, જો રાખવામાં આવે તો વાંચવામાં કોને વાંધો આવે!
