જ્યારે ઈંગ્લેન્ડના પ્રખ્યાત લેખક હર્બર્ટ જ્યોર્જ વેલ્સે 1895માં ‘ધ ટાઈમ મશીન’ નામની નવલકથા પ્રકાશિત કરી, ત્યારે તેણે સમગ્ર યુરોપમાં હલચલ મચાવી દીધી. આ નવલકથામાં વેલ્સે એક અદ્ભુત ‘ટાઇમ મશીન’ની કલ્પના કરી હતી. આ તેમની કલ્પનાની શોધ હતી, જે આજે પણ વિશ્વભરના વિજ્ઞાન લેખકો દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાય છે. નવલકથાથી પ્રેરિત થઈને, આ વિષય પર અન્ય ઘણા પ્રકારની કાલ્પનિક રચનાઓ લખાઈ. આ કોન્સેપ્ટ પર હોલીવુડમાં એક ફિલ્મ પણ બની હતી. જો કે, વ્યવહારમાં વેલ્સની નવલકથામાં ઘણી વિસંગતતાઓ છે. નોંધનીય છે કે હિન્દુ પુરાણોમાં સમયની મુસાફરી સાથે જોડાયેલી ઘણી વાર્તાઓ વાંચી શકાય છે.
ટાઈમ ટ્રાવેલ અને ટાઈમ મશીન, તે એક એવા ઉપકરણની કલ્પના છે જેમાં કોઈ પણ વ્યક્તિ તેની સંપૂર્ણ માનસિક અને શારીરિક ક્ષમતાઓ સાથે ભૂતકાળ કે ભવિષ્યના કોઈપણ સમયે શારીરિક રીતે જઈ શકે છે. મોટાભાગના વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે આ એક કાલ્પનિક જ રહેશે અને તે ક્યારેય વાસ્તવિકતા બની શકશે નહીં, કારણ કે તે અતાર્કિક છે કે કોઈ વ્યક્તિ ભૂતકાળ અથવા ભવિષ્યમાં કેવી રીતે જઈ શકે છે અને ભૂતકાળ અથવા ભવિષ્યના સત્યને બદલી શકે છે. જેમ કે જો કોઈ ભવિષ્યમાંથી આવે અને તમને કહે કે તે તમારો પૌત્ર છે અથવા ભૂતકાળનો કોઈ વ્યક્તિ આવીને તમને કહે કે તે તમારા પરદાદા છે, તો આ શક્ય નથી.
અગાઉ એવું માનવામાં આવતું હતું કે સમય નિરપેક્ષ અને સાર્વત્રિક છે, એટલે કે, તે દરેક માટે સમાન છે, એટલે કે, જો પૃથ્વી પર 10 વાગ્યા છે, તો શું આપણે એવું માનવું જોઈએ કે તે મંગળ પર પણ 10 વાગ્યાનો હોવો જોઈએ? પરંતુ આઈન્સ્ટાઈનના સાપેક્ષતા સિદ્ધાંત મુજબ આવું નથી. સમયની ધારણા બદલાય છે.
આઈન્સ્ટાઈને કહ્યું હતું કે બે ઘટનાઓ વચ્ચેનો માપવામાં આવેલો સમય તેમના પર અવલોકન કરનાર વ્યક્તિ કેટલી ઝડપે આગળ વધી રહી છે તેના પર આધાર રાખે છે. ધારો કે બે જોડિયા ભાઈઓ – એ અને બી ખૂબ જ ઝડપી અવકાશયાનમાં કોઈ ગ્રહ પર જાય છે અને થોડા સમય પછી પૃથ્વી પર પાછા ફરે છે જ્યારે બી ઘરમાં રહે છે. એ માટે આ પ્રવાસ ભલે 1 વર્ષ ચાલ્યો હોય, પરંતુ જ્યારે તે પૃથ્વી પર પાછો ફર્યો ત્યારે 10 વર્ષ વીતી ગયા. બંનેનો જન્મ એક જ દિવસે થયો હોવા છતાં તેનો ભાઈ બી હવે તેના કરતા 9 વર્ષ મોટો છે. તેનો અર્થ એ કે એ ભવિષ્યમાં 10 વર્ષ સુધી પહોંચી ગયો છે. હવે જ્યારે તે ત્યાં પહોંચે છે અને ત્યાંથી પૃથ્વી પર ચાલી રહેલી ઘટનાઓને જુએ છે, ત્યારે તે ભૂતકાળને જોઈ રહ્યો છે. કેટલાક કોસ્મિક કિરણો પ્રકાશની ઝડપે પ્રવાસ કરે છે. તેમને આકાશગંગાને પાર કરવામાં થોડીક ક્ષણો લાગે છે, પરંતુ પૃથ્વીના સમયના ધોરણે આમાં હજારો વર્ષ લાગ્યાં છે.
ભૌતિકશાસ્ત્રના દૃષ્ટિકોણથી આ સાચું છે, પરંતુ આજ સુધી એવું કોઈ ટાઈમ મશીન નથી બન્યું કે જેના દ્વારા આપણે ભૂતકાળ કે ભવિષ્ય સુધી પહોંચી શકીએ. જો આમ થશે તો તે એક મોટી ક્રાંતિ હશે. જ્યારે માનવી પોતાનું આયુષ્ય વધારી શકશે, તેઓ ભવિષ્યને બદલવાનું પણ શીખશે. ઈતિહાસ ફરીથી લખાશે.
બીજુ એક ઉદાહરણ જોઈએ તો તમે કાર ચલાવી રહ્યા છો અને તમને ખબર નથી કે 10 કિલોમીટર પછી રસ્તો બંધ છે અને ત્યાં એક મોટો ખાડો છે, જે અચાનક અદ્રશ્ય થઈ જાય છે. તમારી કાર ઝડપથી ચલાવી રહી છે. હવે વિચારો તમારું શું થવાનું છે? પરંતુ એક વ્યક્તિ હેલિકોપ્ટરમાં બેઠો છે અને તે આ બધું જોઈ શકે છે, એટલે કે તે તમારું ભવિષ્ય જોઈ રહ્યો છે. જો તમને કોઈ ટેક્નોલોજી દ્વારા ખબર પડે કે આગળ ખાડો છે તો તમે બચી જશો. ભારતીય જ્યોતિષશાસ્ત્ર પણ એવું જ કરે છે. કે તે તમને ખાડા વિશે માહિતી આપે છે.
