કેન્દ્ર સરકારે ગયા અઠવાડિયે શનિવારે સુપ્રીમ કોર્ટને કહ્યું હતું કે રાજદ્રોહ કાયદા પર પુનર્વિચાર કરવાની કોઈ જરૂર નથી કારણ કે પાંચ જજની બેન્ચે તેને જરૂરી માન્યું હતું. આ પછી બુધવારે, કેન્દ્રએ અચાનક આ મામલામાં યુ-ટર્ન લીધો અને સુપ્રીમ કોર્ટને કહ્યું કે તે આ કાયદાને નાબૂદ કરવાના પક્ષમાં નથી, પરંતુ તેના દુરુપયોગને રોકવા માટે કાયદામાં જરૂરી સુધારા કરવા યોગ્ય માને છે. આખરે, કેન્દ્રના વલણમાં આટલો અચાનક બદલાવ કેમ આવ્યો? શું તેમને આશંકા હતી કે ત્રણ જજની બેન્ચ આ મામલાને મોટી બેંચને મોકલવાની ભલામણ કરી શકે છે અને મોટી બેંચ આ કાયદાને સંપૂર્ણ નાબૂદ કરવા પર ચુકાદો આપી શકે છે?
એવું માનવામાં આવે છે કે સુપ્રીમ કોર્ટના સ્ટેન્ડને કારણે કેન્દ્ર સરકાર સમજી ગઈ હતી કે સુપ્રીમ કોર્ટ આ કાયદાને ખતમ કરવાની દિશામાં આગળ વધી શકે છે. ભૂતકાળમાં કેન્દ્રની સ્થિતિ અને અત્યાર સુધી તેના દ્વારા દાખલ કરાયેલા રાજદ્રોહના કેસોની સંખ્યાને કારણે કોર્ટના આ સંભવિત નિર્ણયથી તેની વિશ્વસનીયતાને નુકસાન થઈ શકે છે. આ જ કારણ છે કે સરકારના કાયદાકીય બાબતોના સલાહકારોએ સરકારને રાજદ્રોહના કાયદામાં યોગ્ય ફેરફારો કરવાનું સૂચન કર્યું હતું, જેને સરકારે સંમતિ આપી હતી.
આનાથી સરકારને તેનો ઈરાદો પૂરો કરવાનો માર્ગ પણ મોકળો થાય છે, સાથે જ કાયદાનો દુરુપયોગ અટકાવીને તે તેના દ્વારા લેવાયેલા પ્રગતિશીલ નિર્ણયને ગણાવીને તેની પ્રશંસા પણ છીનવી શકે છે. કેન્દ્ર સરકાર સેંકડો કાયદાઓને જૂના અને બિનઉપયોગી ગણાવીને નાબૂદ કરવાની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી ચૂકી હોવાથી કેન્દ્રનું આ પગલું તેની અગાઉની નીતિના સંબંધમાં જોવામાં આવી રહ્યું છે.
સુપ્રીમ કોર્ટ રાજદ્રોહના કાયદાના મામલામાં ખૂબ જ કડક વલણ સાથે આગળ વધી રહી હોય તેવું લાગી રહ્યું છે. જે રીતે આ કાયદાનો સતત દુરુપયોગ થઈ રહ્યો છે, લોકો જામીન માટે વારંવાર સુપ્રીમ કોર્ટમાં આવી રહ્યા છે, લોકો આ કાયદાનું યોગ્ય અર્થઘટન કરવાની માંગ કરી રહ્યા હતા. દેશમાં આ કાયદાને નાબૂદ કરવાની માંગ પણ વધી રહી હતી. આ કાયદો બનાવનાર ઈંગ્લેન્ડે પોતાના દેશમાં આ કાયદો નાબૂદ કર્યો છે તેથી આ કાયદાને નાબૂદ કરવાની ઝુંબેશને નૈતિક ટેકો મળ્યો હોય તેવું લાગ્યું.
બંધારણના રક્ષક હોવાને કારણે સુપ્રીમ કોર્ટ આ મામલે મૌન નથી રાખી શકી અને તેણે પોતાના નિર્ણયથી આ અત્યંત સંવેદનશીલ મામલામાં દેશને રસ્તો બતાવવો પડ્યો. કેન્દ્ર સરકારને સુપ્રીમ કોર્ટના આ કડક વલણનો અંદાજ હતો, તેથી તેણે તેની વિશ્વસનીયતા બચાવવા સમયસર પોતાનું વલણ બદલ્યું.નોંધનીય છે કે 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં, કોંગ્રેસે તેના ચૂંટણી ઢંઢેરામાં વચન આપ્યું હતું કે જો તે સત્તામાં આવશે તો તે દેશદ્રોહ કાયદો નાબૂદ કરશે. રાહુલ ગાંધીની ટીમનો આ નીતિવિષયક નિર્ણય એવા કિસ્સાઓના પ્રકાશમાં લેવામાં આવ્યો હોવાનું કહેવાય છે જેમાં કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા રાજદ્રોહના કાયદા હેઠળ ઘણા સામાજિક અધિકાર કાર્યકરોને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા.
આવા ઘણા કાર્યકરો લાંબા સમયથી જેલમાં હતા અને તેમને તેમનો ગુનો પણ જણાવવામાં આવ્યો ન હતો. કોંગ્રેસના આ નિર્ણયથી શિક્ષિત યુવા વર્ગ તેમજ આદિવાસી વિસ્તારોમાં તેને સફળતા મળી શકી હોત.કોંગ્રેસની રણનીતિ જોઈને ભાજપે તેમના પર આકરા પ્રહારો કર્યા અને તેમને ’રાષ્ટ્રવિરોધીઓના સમર્થક’ પણ કહ્યા. કોંગ્રેસનો વિરોધ કરવા માટે કેટલાક વિવાદાસ્પદ લોકોને તેની સાથેના સંબંધો વિશે પણ જણાવવામાં આવ્યું હતું. આવી સ્થિતિમાં જો સરકાર આ કાયદામાં મોટો ફેરફાર કરે છે તો ભાજપ તેનો કેવો બચાવ કરે છે તે જોવાનું રહેશે.
પરંતુ ભારત જેવા વિશાળ દેશમાં આંતરિક વિક્ષેપ ફેલાવાનો ભય રહે છે. કેટલાક પડોશી દેશોની હરકતોથી પણ તેની શાંતિમાં ખલેલ પહોંચવાનો ભય હંમેશા રહે છે. તેથી, આવી કોઈપણ ગતિવિધિઓ સાથે વ્યવહાર કરવા માટે તે હંમેશા તેની સાથે કડક કાયદો રાખવા માંગશે.
બંધારણીય નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે યુએપીએ એક્ટના રૂપમાં સરકાર પાસે આવી રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિઓનો સામનો કરવા માટે પહેલાથી જ એક મોટું હથિયાર છે. પરંતુ તેમ છતાં તે વર્તમાન રાજદ્રોહ કાયદામાં યોગ્ય સુધારા કરવાનો માર્ગ શોધી શકે છે. જો રાજદ્રોહ કાયદો રદ કરવામાં આવે છે, તો કેન્દ્ર આ પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવા માટે નવો કાયદો પણ શરૂ કરી શકે છે.