નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ અને એડવિન એલ્ડ્રિને ચંદ્ર પર પહેલું પગલું ભર્યું હતું. પરંતુ બહુ ઓછા લોકો જાણે છે કે તેઓ ચંદ્ર પરથી પૃથ્વી પર લગભગ 22 કિલો પથ્થર અને માટી લાવ્યા હતા.અમેરિકન સ્પેસ એજન્સી નાસાએ આ માટી અને પથ્થરના નમૂનાઓ ચંદ્ર પર સંશોધન માટે વિશ્વના વિવિધ દેશોના વૈજ્ઞાનિકોને વહેંચ્યા હતા. ભારતને આમાંથી એક નાનો ટુકડો પણ મળ્યો, જેને મુંબઈની ટાટા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ફંડામેન્ટલ રિસર્ચમાં સાચવીને રાખવામાં આવ્યો છે.
વર્ષ 1969માં અમેરિકન સ્પેસ એજન્સીએ ચંદ્રના અભ્યાસ માટે મૂન મિશન એપોલો-11 મોકલ્યું હતું. નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ અને એડવિન એલ્ડ્રિન આ અવકાશમાં ચંદ્ર પર ગયા હતા. તેણે ચંદ્ર પર સંશોધન કર્યું અને ત્યાંથી પથ્થર અને માટીના નમૂના એકઠા કર્યા અને પોતાની સાથે પૃથ્વી પર લાવ્યા. તેઓ 24 જુલાઈ, 1969ના રોજ ચંદ્ર પરથી 21.7 કિલોગ્રામના નમૂના સાથે નાસા પરત ફર્યા હતા. નાસાએ વિશ્વભરના વૈજ્ઞાનિકોની મદદથી આ નમૂના પર સંશોધન કરવાનું શરૂ કર્યું. નાસાએ ચંદ્ર પરથી લાવવામાં આવેલા સેમ્પલ વિશ્વભરની અવકાશ એજન્સીઓને સંશોધન માટે વહેંચ્યા અને આ રીતે ભારતને પણ ચંદ્રનો એક નાનો ટુકડો મળ્યો.
ચંદ્ર પરથી લાવવામાં આવેલા સેમ્પલ મુંબઈની ટાટા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ફંડામેન્ટલ રિસર્ચમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. ત્યારથી ઘણા વૈજ્ઞાનિકોએ તેના પર સંશોધન કર્યું. મુંબઈના નેહરુ પ્લેનેટોરિયમના ભૂતપૂર્વ ડિરેક્ટર વીએસ વેંકટવર્ધને જણાવ્યું હતું કે એપોલો-11 મિશનમાંથી લગભગ 100 ગ્રામનું સેમ્પલ મળ્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે ચંદ્રના આ ટુકડાની મદદથી અમારો ઉદ્દેશ્ય ઉચ્ચ ઊર્જાના ક્ષેત્રમાં અભ્યાસ કરવાનો હતો. આજે પણ ચંદ્રનો ટુકડો અમદાવાદ સ્થિત ઈસરોની ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબ (પીઆરએલ)માં હાજર છે. જોકે, ભારતે પહેલાથી જ એક તૃતીયાંશ સેમ્પલ નાસાને પરત કરી દીધા છે.
પીઆરએલના પૂર્વ નિર્દેશક જેએન ગોસ્વામીએ જણાવ્યું કે ચંદ્રના આ નમૂનાને કડક સુરક્ષા હેઠળ એક સેફમાં રાખવામાં આવ્યો છે. આ ટુકડો બરણીમાં બંધ છે. તેને ટીઆઈએફઆર તરફથી અહીં લાવવામાં આવ્યો હતો જેથી તેના પર વધુ સારું સંશોધન થઈ શકે. ગોસ્વામી ભારતના પ્રથમ ચંદ્ર મિશન ચંદ્રયાન-1ના મુખ્ય વૈજ્ઞાનિકોમાંના એક છે. તેઓ ચંદ્ર પર સંશોધન અને અભ્યાસ કરનારા પ્રથમ ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોમાંના એક હતા.
સામાન્ય રીતે, સંશોધન માટે નાસા પાસેથી ચંદ્રના જે પણ નમૂના લેવામાં આવે છે, તે સમય પછી પાછા આપવાના હોય છે. પરંતુ નાસાએ તેને રાખવા માટે ભારતને મંજૂરી આપી હતી. જો કે, ચંદ્રના આ નમૂનાને રાખવા માટે, નાસાના કેટલાક કડક નિયમો છે, જેનું પાલન કરવું આવશ્યક છે. કોઈ વૈજ્ઞાનિક આ નમૂનાને સીધો સ્પર્શ કરી શકશે નહીં. તે ખૂબ જ સારી રીતે રાખવામાં આવ્યું છે. આ સિવાય આ ટુકડો રાખવા માટે દર ત્રણ વર્ષે નાસા પાસેથી પરવાનગી લેવી પડશે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, ઈસરો દર ત્રણ વર્ષે નાસા પાસેથી તેને રાખવા માટેનું લાઇસન્સ રિન્યુ કરે છે. જેથી ભારત ચંદ્રનો નજીકથી અભ્યાસ કરી શકે અને વધુ ચંદ્ર મિશનની યોજના બનાવી શકે. જો આજે ભારત ચંદ્રયાન-3ને ચંદ્રની સપાટી પર ઉતારી રહ્યું છે તો ક્યાંક ને ક્યાંક ચંદ્રના આ ટુકડાએ પણ તેમાં ફાળો આપ્યો છે.
