ભારતમાં જી-20 સમિટ સમાપ્ત થઈ ગઈ છે અને હવે દરેક જગ્યાએ તેની ચર્ચા છે. જ્યારે ભારતમાં વિરોધીઓ કોન્ફરન્સ માટે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના વખાણ કરી રહ્યા છે ત્યારે પશ્ચિમી દેશોના નિષ્ણાતો પણ તેને મોટી રાજદ્વારી જીત ગણાવી રહ્યા છે.
પીએમ મોદીએ ટોચની 20 અર્થવ્યવસ્થાઓને એકસાથે લાવવા ઉપરાંત વૈશ્વિક સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે તેને સારી સ્થિતિ પણ ગણાવી હતી. પરંતુ યુક્રેનમાં ચાલી રહેલા યુદ્ધને લઈને જૂથના નેતાઓમાં મતભેદો હતા અને આ મતભેદો પણ મેનિફેસ્ટો સાથે સમાપ્ત થઈ ગયા. આ સમિટનું આયોજન કરતા પહેલા ઘણા લોકો તેના વિશે ખૂબ જ આશંકિત હતા.
પીએમ મોદીએ કોન્ફરન્સના પ્રથમ દિવસે સર્વસંમતિથી અંતિમ કરારની જાહેરાત કરીને યુરોપમાં યુદ્ધની ભાષા સાથે સંકળાયેલી શંકાઓને દૂર કરવામાં સફળ રહ્યા હતા. આ ઘોષણા પર રશિયા અને ચીન બંને દ્વારા હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. બ્રિટિશ પીએમ ઋષિ સુનાકે કહ્યું કે જૂથ ’ખૂબ જ મજબૂત’ સંદેશ મોકલવા માટે સંમત થયું છે. જર્મન ચાન્સેલર ઓલાફ સ્કોલ્ઝે તેને ’ભારતીય કૂટનીતિની સફળતા’ ગણાવી હતી અને કહ્યું હતું કે, ’ઘણા લોકોએ અગાઉ વિચાર્યું ન હતું કે આ શક્ય બનશે.’
આ વખતે જી 20 મેનિફેસ્ટોમાં ગયા વર્ષ કરતાં નરમ શબ્દો હતા. તે રશિયાની સીધી નિંદા ન કરવામાં સફળ રહ્યો. ભારતને રાજદ્વારી સફળતાનો દાવો કરવાની મંજૂરી આપતા તમામ દેશો આ ઘોષણા માટે સંમત થયા હતા. કેટલાક નિષ્ણાતોએ આ કરારને રશિયાની જીત તરીકે જોયો, જ્યારે અન્ય લોકોએ તેને પશ્ચિમની સિદ્ધિ ગણાવી. પરંતુ મોટાભાગના લોકો સંમત છે કે તે મોદી માટે વિદેશ નીતિની જીત છે કારણ કે તેઓ વિશ્વ મંચ પર ભારતનો પ્રભાવ વધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
રેન્ડ કોર્પોરેશનમાં ઈન્ડો-પેસિફિક નીતિઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરનારા વિશ્લેષક ડેરેક ગ્રોસમેન કહે છે, ’ભારતનું નિવેદન ઉભરતા વૈશ્વિક દક્ષિણના અવાજનું પ્રતીક છે. નવી દિલ્હી માટે આ એક મોટો ફેરફાર છે, ખાસ કરીને ચીન સામેની વ્યૂહાત્મક સ્પર્ધાના સંદર્ભમાં, જે તેને આ જૂથનો નેતા બનવામાં મદદ કરી રહ્યું છે. સમિટમાં મોદીએ એવી પણ જાહેરાત કરી હતી કે જૂથ આફ્રિકન યુનિયનને કાયમી સભ્ય તરીકે સામેલ કરવા માટે સંમત છે. તેમજ વૈશ્વિક દક્ષિણમાં વિકાસશીલ દેશો માટે મહત્વના અન્ય મુખ્ય મુદ્દાઓ પર પ્રગતિ છે.
વિલ્સન સેન્ટરની દક્ષિણ એશિયા સંસ્થાના ડિરેક્ટર માઈકલ કુગેલમેને સાત મોટા ઔદ્યોગિક દેશોના જૂથનો ઉલ્લેખ કર્યો. તેમણે કહ્યું, ’અમે આખરે જી 20ને સાચા વૈશ્વિક એન્ટિટી તરીકે ઉભરતા અને જી 7ના પડછાયામાંથી બહાર આવતા જોઈ રહ્યા છીએ.’ તે પશ્ચિમી અને બિન-પશ્ચિમી શક્તિઓ અને ગ્લોબલ સાઉથના એક સફળ કેસ સ્ટડી તરીકે ઉભરી રહી છે અને શેર કરેલા લક્ષ્યોને આગળ વધારવા માટે સાથે મળીને કામ કરી રહી છે.’
રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન અને ચીનના નેતા શી જિનપિંગ આ વર્ષે ૠ20 સમિટમાં સામેલ થયા ન હતા. એટલાન્ટિક કાઉન્સિલના સિનિયર ફેલો માઈકલ શુમને કહ્યું કે ચીન ગ્લોબલ સાઉથને ચીન-કેન્દ્રિત બ્લોક જેવું બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, જી-20 બેઠકોમાં શીની ગેરહાજરીનો અર્થ એ છે કે મોદી અને અન્ય લોકો તેમના વિચારો અને લક્ષ્યોને આગળ વધારવામાં સફળ રહ્યા છે.
તેમણે કહ્યું કે તેમના રાજદ્વારી અભિગમથી મોદી કદાચ સમિટના મોટા વિજેતા તરીકે ઉભરી આવ્યા હશે. તે એવી વ્યક્તિ બની રહી છે જે ઝડપથી આંતરરાષ્ટ્રીય બાબતોમાં સૌથી મોટો ખેલાડી બની રહ્યો છે. શુમને કહ્યું, ’ભારતીય પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ બતાવ્યું છે કે વિકાસશીલ દેશો પણ મજબૂત છે. યુરોપિયન યુનિયનના એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ કહ્યું કે તે મહત્વનું છે કે પ્રથમ વખત સમિટ વાતચીત વિના સમાપ્ત ન થાય. તેમણે કહ્યું, ’મને લાગે છે કે ભારતના મજબૂત નેતૃત્વએ જી 20ને સાચવી રાખ્યું છે અને બ્રાઝિલ માટે તેના આગામી પ્રમુખપદમાં વૈશ્વિક મુદ્દાઓ પર કામ કરવાની તક ખોલી છે.’
