ત્યારે ભારત પાસે કમનસીબે વસ્તીના સાચા આંકડા નથી. જેને પરિણામે અનેક યોજનાઓ માટે જે બજેટ ફાળવવામાં આવે છે તે અપૂરતું છે. ભારતની વસ્તી છેલ્લા 5 વર્ષમાં ઘણી વધી છે પણ તે કેટલે પહોંચી છે તેનો કોઈ આંકડો નથી.
કેન્દ્રએ વર્ષ 2019માં વસ્તી ગણતરી અંગેનું બજેટ બહાર પાડ્યું હતું. આ ઉપરાંત, આ માટે નિમણૂક પણ કરવામાં આવી હતી. એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે વર્ષ 2021માં વસ્તીગણતરી હાથ ધરવામાં આવશે અને આંકડાઓ ઉપલબ્ધ થશે, પરંતુ આ દરમિયાન કોરોના રોગચાળો ફેલાઈ ગયો. હવે થોડા સમયમાં લોકસભાની ચૂંટણી યોજાવાની છે. દરમિયાન, વસ્તી ગણતરીની કામગીરી લગભગ સ્થગિત કરી દેવામાં આવી છે. આવું પહેલીવાર બન્યું. અગાઉ, ઘણી કટોકટીઓ દરમિયાન પણ, વસ્તી ગણતરી થોડી આગળ-પાછળ થઈ હતી, પરંતુ તે અટકી ન હતી.
વસ્તી ગણતરીનું કામ એપ્રિલ 2020 માં શરૂ થવાનું હતું, જે કોવિડને કારણે મુલતવી રાખવામાં આવ્યું હતું. હિંદુએ ભારતના એડિશનલ રજિસ્ટ્રાર જનરલને ટાંકીને જણાવ્યું હતું કે ઑક્ટોબર 2024 પહેલાં વસ્તી ગણતરી થવાની શક્યતા નથી. તેનું કારણ પણ ટૂંક સમયમાં યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી છે.
વિશ્વના લગભગ તમામ દેશોમાં દર દાયકામાં જોવામાં આવે છે કે એક વિસ્તારમાં કેટલા લોકો રહે છે. આર્થિક અને ધાર્મિક-સામાજિક સ્થિતિ જેવી બીજી ઘણી પેટર્ન પણ આમાં જોવા મળે છે. તે એ પણ દર્શાવે છે કે કેટલા લોકો તેમના સ્થાનોથી સ્થળાંતરિત થયા. ભાષા, સંસ્કૃતિ, સાક્ષરતા, વિકલાંગતા, ઉંમર, લિંગ જેવી બાબતો પણ તેમાં જોવા મળે છે.
દેશની વસ્તી ગણતરી સેન્સસ એક્ટ-1948 હેઠળ હાથ ધરવામાં આવે છે. આ તમામ અહેવાલો ગૃહ મંત્રાલય હેઠળ આવતા રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને સેન્સસ કમિશનરની ઓફિસ પાસે રહે છે.
વસ્તી ગણતરી એક વિશાળ કવાયત છે, જેમાં લાખો નિરીક્ષકો ઘરે ઘરે જઈને વાત કરે છે. તેઓ જે ફોર્મ ભરે છે તે ડેટા પ્રોસેસિંગ સેન્ટરને મોકલવામાં આવે છે. તેના પૃથ્થકરણ પછી મળેલ સંયુક્ત ડેટા દેશના વહીવટીતંત્ર અને નીતિ ઘડવૈયાઓ માટે ઉપયોગી છે. આ ડેટાની મદદથી જ સરકાર રાજ્યને બજેટ ફાળવે છે.
જો કોઈ વિસ્તારની વસ્તી વધારે હોય તો મતવિસ્તારની સીમા અલગ રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે. શાળાઓ અને સરકારી હોસ્પિટલો પણ આ રીતે બનાવવામાં આવી છે.આ સાથે વૈશ્વિક થિંક ટેન્ક અને આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓ પણ જોવામાં સક્ષમ છે કે કોઈ ચોક્કસ દેશ ચોક્કસ દિશામાં આગળ વધી રહ્યો છે કે નહીં.આમાં સૌથી મહત્વની બાબત છે બજેટ ફાળવણી. કોઈપણ સરકારી યોજના કે યોજના આને ધ્યાનમાં રાખીને કામ કરે છે. જો વાસ્તવિક ડેટા અપડેટ કરવામાં નહીં આવે તો ઘણા પરિવારો એવા હશે જેઓ સરકારી સુવિધાઓનો લાભ મેળવી શકશે નહીં. સરકાર હજુ પણ વર્ષ 2011 મુજબ સંસાધનો આપી રહી છે, જેના કારણે કરોડો લોકો ઘણી મહત્વની યોજનાઓથી વંચિત રહી શકે છે. આનાથી સૂચિત મહિલા અનામતને પણ અસર થશે.
