ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ અને અન્ય હિમાલયન રાજ્યોના ભૂસ્ખલન અને આફતોની સંભાવના ધરાવતા ગીચ વિસ્તારોની વહન ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરવા સુપ્રીમે પેનલ બનાવી
ચારધામ યાત્રા સ્થળો ઉપર અતિક્રમણ વધતા ભૂસ્ખલન પાંચ ગણું વધી ગયું છે. 1988થી 2022 દરમિયાન એકલા ઉત્તરાખંડમાં ભુસ્ખલનની 11,219 ઘટનાઓ બની છે. જ્યારે આ વખતે થોડા જ મહિનામાં 1123 ઘટનાઓ બની છે. ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ અને અન્ય હિમાલયન રાજ્યોના ભૂસ્ખલન અને આફતોની સંભાવના ધરાવતા ગીચ વિસ્તારોની વહન ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરવા સુપ્રીમે પેનલ બનાવાનો આદેશ કર્યો છે.
ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ અને અન્ય હિમાલયન રાજ્યો લાંબી રજાઓ કે વીકએન્ડ માટે લોકોની પહેલી પસંદ બની રહ્યા છે. કામમાંથી થોડો સમય મળતાં જ લોકો શાંતિનો શ્વાસ લેવા આ પહાડી રાજ્યો તરફ વળે છે. જેના કારણે ત્યાં વાહનોની કતારો અને ભીડ વધી રહી છે. ઉપરાંત અહીં આડેધડ બાંધકામો અને રોડ માટે પવર્તોની કોતરણી કરવામાં આવી છે. હવે આ અંગે સુપ્રીમ કોર્ટ ગંભીર બની છે. સુપ્રીમ કોર્ટે આ માટે એક પેનલ બનાવવાનો નિર્ણય કર્યો છે. આ પેનલમાં પર્યાવરણ, જળવિજ્ઞાન, ઈકોલોજી અને ક્લાઈમેટ સ્ટડીઝ ક્ષેત્રના નિષ્ણાતોને સામેલ કરવામાં આવશે. આ પેનલ ભૂસ્ખલન અને આફતોની સંભાવના ધરાવતા ગીચ હિલ સ્ટેશનોની વહન ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરશે.
સિજેઆઈ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બેન્ચે જાહેર હિતની અરજીનો સંદર્ભ આપતા કહ્યું, “આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો છે.” અરજદાર અશોક કુમાર રાઘવ તરફથી હાજર રહેલા એડવોકેટ આકાશ વશિષ્ઠે જણાવ્યું હતું કે જ્યાં સુધી પહાડી રાજ્યોમાં પ્રવાસન સ્થળોની વહન ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરવામાં નહીં આવે અને માસ્ટર પ્લાન બદલવામાં નહીં આવે ત્યાં સુધી પર્યાવરણીય અને ઇકોલોજીકલ આફતો આ શહેરોની ટકાઉપણાને જોખમમાં મૂકશે. તેમણે કહ્યું કે નિષ્ણાત સંસ્થાઓ દ્વારા વ્યાપક અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે કારણ કે હિમાલયનો પ્રદેશ દરરોજ વિનાશનો સાક્ષી બની રહ્યો છે. “ત્રણ-ચાર સંસ્થાઓ તેમના પ્રતિનિધિઓની નિમણૂક કરી શકે છે અને અમે તેમને હિમાલય પ્રદેશની વસ્તીના દબાણને સહન કરવાની ક્ષમતાનો સંપૂર્ણ અને વ્યાપક અભ્યાસ કરવા માટે કહી શકીએ છીએ,” બેન્ચે જણાવ્યું હતું.
સર્વોચ્ચ અદાલતે કેન્દ્ર અને અરજદારને સમિતિનો કાર્યક્ષેત્ર સૂચવવા કહ્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે અમે પેનલના કામને હિમાલયના રાજ્યો સુધી મર્યાદિત કરીશું. અમને ડ્રાફ્ટ સૂચન આપો અને અમે તેને સોમવારે સ્વીકારીશું. કોર્ટે વધુમાં કહ્યું કે અમે કેન્દ્રના નમૂના પર રાજ્યો જવાબ આપે તેની રાહ જોઈ શકીએ નહીં. એડિશનલ સોલિસિટર જનરલ અશ્વશ્રય ભટ્ટીએ કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલના અનેક નિર્દેશોના આધારે કેન્દ્ર સરકારે તમામ રાજ્યો માટે હિલ સ્ટેશન માટે ટેમ્પલેટ તૈયાર કર્યો છે અને તેમના જવાબો માંગ્યા છે. કારણ કે જમીન રાજ્યોના બંધારણીય અધિકારક્ષેત્ર હેઠળ આવે છે. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે તે બે પાયાની વ્યૂહરચના અપનાવશે. એક તરફ, કેન્દ્ર સરકાર હિલ સ્ટેશનોના ટકાઉ વિકાસ અને શહેરીકરણ માટેના તેના નમૂના માટે 8 અઠવાડિયામાં તમામ રાજ્યો પાસેથી જવાબ માંગી શકે છે. બીજી તરફ, તે હિમાલયના રાજ્યોની વહન ક્ષમતા નક્કી કરવા માટે એક નિષ્ણાત સંસ્થાની સ્થાપના કરશે. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું, ’અમે બધા રાજ્યો કેન્દ્રના નમૂનાનો જવાબ આપે તેની રાહ જોઈ શકીએ નહીં. જ્યારે કેન્દ્રને રાજ્યો તરફથી જવાબ મળે છે, ત્યારે તે તેની સાથે મળીને કોર્ટને તેના સૂચનો આપી શકે છે. ઉપરાંત, નિષ્ણાત સંસ્થા હિમાલયના રાજ્યોની વહન ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરી શકે છે. કોર્ટે આ મામલાને આદેશ આપવા માટે 28 ઓગસ્ટ પર મુલતવી રાખી છે.
અરજદારે કેન્દ્રને નિર્દેશ આપવાની માંગ કરી હતી. વિનંતીમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે તેણે તમામ 12 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં તમામ પર્યાવરણીય રીતે નાજુક વિસ્તારો, હિલ સ્ટેશનો, ઊંચાઈવાળા વિસ્તારો, વારંવાર મુલાકાત લેવાતા વિસ્તારો અને પ્રવાસીઓના પ્રવાહ અને તેની અસર, વાહનોની અવરજવર, ભૂગર્ભજળની વહન ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ. અને સપાટી પરના પાણીની અછત, હવા, પાણી, વૃક્ષો, જંગલો અને જૈવવિવિધતા તેમજ જળ વ્યવસ્થાપન અને આરોગ્ય સુવિધાઓની ઉપલબ્ધતા ચકાસવી જોઈએ.
