બેનામી વ્યવહારો અને સંપતિ ઉપર અંકુશ રાખતી સરકાર: સુપ્રીમ
બેનામી વ્યવહારો (પ્રતિબંધ) કાયદો, 1988ની કલમ-2 મુજબ બેનામી વ્યવહારો એટલે એવા વ્યવહારો કે જેમાં કોઇ મિલકત જેના નામે ખરીદવામાં આવી હોય પરંતુ તેના અવેજની ચુકવણી અન્ય વ્યક્તિ દ્વારા કરવામાં આવેલ હોય છે, આવા બેનામી વ્યવહારોમાં કોઇ મિલકત અન્ય કોઇ વ્યક્તિના નામે ખરીદવામાં આવે છે તેવી વ્યક્તિ તે મિલકતની વાસ્તવિક માલિક હોતો નથી, પરંતુ માત્ર વાસ્તવિક માલિકનો પ્રતિનિધિ હોય છે. સરળ શબ્દોમાં કોઇ મિલકત ખરીદવા માટે જે વ્યક્તિ વાસ્તવમાં નાણાં ચૂકવતો હોય તે મિલકત તેના નામે ખરીદાતી નથી પરંતુ અન્ય કોઇ વ્યક્તિના નામે તે મિલકતની ખરીદી થતી હોય છે.
આ કાયદા મુજબ આવી કોઇપણ અસ્કયામત પછી તે સ્થાવર હોય કે જંગમ વાસ્તવિક હોય કે અવાસ્તવિક તેને બેનામી મિલકત કહી શકાય. બેનામી વ્યવહારોને કાળાં નાણાંના પ્રવાહનો મુખ્ય સ્ત્રોત માનવામાં આવે છે.બેનામી વ્યવહાર (પ્રોહિબિશન) સુધારણા કાયદાના આહવાન સાથે રોકડ ટ્રાન્સફર, પ્રોપર્ટી ડીલ્સ અને શેર ઇશ્યુ જેવા વ્યવહારોની પુષ્કળ સંખ્યા 28-વર્ષના સુધારા પછી 1 નવેમ્બર, 2016 થી અમલમાં આવી છે.
કલકત્તા હાઈકોર્ટના ચુકાદાને પડકારતી અરજી પર સુનાવણી પૂર્ણ કર્યા પછી કે નવો કાયદો પૂર્વદર્શી રીતે લાગુ થતો નથી, સુપ્રીમ કોર્ટે તાજેતરમાં પક્ષકારો પાસેથી અંતિમ લેખિત રજૂઆતો માંગી છે.બેનામી સોદામાં બેનામીદારને માટે રોકડ ટ્રાન્સફર કરવાનો સમાવેશ થઈ શકે છે જે મિલકત ખરીદે છે, તેને તેના નામે રજીસ્ટર કરે છે અને તેને વાસ્તવિક માલિક વતી રાખે છે અથવા લાભકારી માલિક અથવા રોકડ પ્રદાન કરનાર વ્યક્તિ દ્વારા પ્રમોટ કરાયેલી કંપનીમાં નાણાંનું રોકાણ કરનારા રોકાણકારોના સમ્પરકોને બિનહિસાબી રોકડ આપવી વગેરે જેવો સમાવેશ થાય છે. જો ધિરાણકર્તા જેણે વ્યવહાર માટે ભંડોળ પૂરું પાડ્યું છે તે ખૂટે છે, તો ઉધાર લેનાર જેણે લોન સાથે સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરી છે તે આગ હેઠળ આવી શકે છે.
કર અધિકારીઓ બેનામી સંપત્તિના વેચાની કાર્યવાહી પછી પણ જઈ શકે છે.વાસ્તવિક માલિક નાણાં ચૂકવનાર તે વ્યક્તિ પોતે હોય છે. આવા બેનામી વ્યવહારો ઉપર પ્રતિબંધ લાવવા માટે બેનામી વ્યવહારો (પ્રતિબંધ) કાયદો-1988 અમલમાં લાવવામાં આવેલ છે.આ કાયદાની કલમ-3 મુજબ કોઇપણ વ્યક્તિ આવા કોઇપણ બેનામી વ્યવહારોમાં દાખલ થશે નહીં. કોઈપણ વ્યક્તિ બેનામી લેવડ-દેવડ યા બેનામી વ્યવહારોમાં સંડોવણી સાબિત થતા તેવી વ્યક્તિને ત્રણ વર્ષ સુધીની કેદ અથવા દંડ અથવા બંને સાથે જેટલી સજા થઇ શકે છે.બેનામી વ્યવહાર પુરવાર કરવા માટે જરૂરી બાબતો જેમ કે, વ્યવહાર નો હેતુ, ટાઇટલ દસ્તાવેજોનો હવાલો, અવેજની ચુકવણી, વિવાદી મિલકતનો કબજો વગેરે હોય છે.
સ્થાવર મિલકત અંગે થયેલ વ્યવહાર બેનામી હતો તેવું પુરવાર કરવાનો બોજો તે આક્ષેપ કરનાર એટલે કે વાદી ઉપર રહે છે. જો દસ્તાવેજો અન્ય વ્યક્તિના નામ ઉપર શા માટે લેવામાં આવ્યા હતા તે બાબત અંગે કોઇ માની શકાય તેવો ખુલાસો હોય તેમજ બેનામી વ્યવહારને નકારતી વ્યક્તિ જો ટાઇટલ દસ્તાવેજોનો હવાલો રાખતી હોય, વિવાદી મિલકતનો કબજો ધરાવતી હોય અને જો તેણે જ અવેજની ચુકવણી પણ કરી હોય તો નિ:શંકપણે તેવા વ્યવહારને બેનામી વ્યવહાર કરી શકાય છે.બેનામી સોદો (પ્રતિબંધ) અધિનિયમ 1988 કલમ-3 તથા 4માં કરેલી જોગવાઇ મુજબ કોઇપણ વ્યક્તિ, બેનામી સોદો કરી શકે નહીં અને જો કોઇ વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિને આપેલ અથવા જોગવાઇ કરેલ અવેજ બદલ મિલકત તબદીલ કરી હોય તેવો કોઇપણ સોદો (વહેવાર) યાને બેનામી ધરાવેલી મિલકત સંબંધમાં ખરેખર માલિક તરીકે દાવો, માંગણી, કે કાર્યવાહી કરી શકશે નહીં.
જો મિલકતનો માલિક તેવી સંપત્તિ ખરીદવા માટેના પોતાના આવકના સ્ત્રોત જણાવવામાં નિષ્ફળ જાય તો તેવા સંજોગોમાં નવા કાયદા મુજબ તેવી મિલકત જપ્ત કરવાની, બેનામી મિલકતને શીલ કરી દેવાની ચોક્કસ સત્તા પણ મળે તેવી જોગવાઇ લાવવા સરકાર ઇચ્છુક છે. નવા બેનામી કાયદા મુજબ પતિ-પત્ની, ભાઇ-બહેનના નામે ખરીદાયેલી સંપત્તિઓને બેનામી સંપત્તિની જોગવાઇઓમાંથી બહાર રાખવામાં આવી છે. તેવી જ રીતે હિન્દુ અવિભાજીત કુટુંબના વડાની સંપત્તિને પણ નવા કાયદા મુજબ બેનામી વ્યવહારની વ્યાખ્યામાંથી બહાર રાખવામાં આવેલ છે. ઉપરાંત સરકાર આ બેનામી મિલકતો જપ્ત કરવા બાબતે અને બેનામી સંપતિ ઉપર અંકુશ માટે બેનામી વ્યવહારો બીલ 2011 અને અમલમાં લાવવા પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે. જો કે, નવો કાયદો જૂના કાયદા હેઠળ કરવામાં આવેલા વ્યવહારો વચ્ચે તફાવત દર્શાવે છે, જે ઓછી સજા માટે જવાબદાર છે અને નવેમ્બર 1, 2016 પછી કરવામાં આવેલા વ્યવહારો, જે વધુ સજાને આકર્ષે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટ મુજબ પણ આ પાસાને અસર થઈ શકશે નહીં તેમજ વિવિધ ચુકાદાઓમાં સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી છે કે ઘડિયાળ પાછળ મૂકીને અને કોઈપણ મૂળભૂત કાયદાને પૂર્વનિર્ધારિત રીતે લાગુ કરીને નાગરિકને મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં મૂકી શકાય નહીં, જેનાથી આકરા પરિણામો આવે તેમ છે.
