દેશમાં બંધારણની કલમ 44માં સમાન નાગરિક સંહિતાની જોગવાઈઓ છે. તે જણાવે છે કે રાજ્ય તેનો અમલ કરી શકે છે. તેનો હેતુ ધર્મના આધારે કોઈ ચોક્કસ વર્ગ સાથેના ભેદભાવ કે પક્ષપાતને દૂર કરવાનો છે.
ગયા વર્ષે ડિસેમ્બરમાં, તત્કાલિન કાયદા પ્રધાન કિરેન રિજિજુએ રાજ્યસભામાં જણાવ્યું હતું કે સમાન નાગરિક સંહિતા સુરક્ષિત કરવાના પ્રયાસરૂપે, રાજ્યોને ઉત્તરાધિકાર, લગ્ન અને છૂટાછેડા જેવા મુદ્દાઓને સંચાલિત કરતા વ્યક્તિગત કાયદા બનાવવાની સત્તા આપવામાં આવી છે. તે જ સમયે, કેન્દ્ર સરકારે સર્વોચ્ચ અદાલતમાં દાખલ કરેલા તેના એક સોગંદનામામાં કહ્યું હતું કે દેશના તમામ નાગરિકો માટે સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવાની જવાબદારી સરકારની છે.
આ માટે સરકારે બંધારણના ચોથા ભાગમાં રાજ્યની નીતિના નિર્દેશક સિદ્ધાંતોની વિગતો આપી હતી. ભાજપની વિચારધારા સાથે સંબંધિત કલમ 370ના માર્ગમાં અનેક કાયદાકીય અડચણો હતી, પરંતુ સમાન નાગરિક સંહિતાના કિસ્સામાં એવું નથી. સુપ્રીમ કોર્ટથી લઈને ઘણા રાજ્યોની હાઈકોર્ટમાં ઘણી વખત તેની જરૂરિયાત વિશે જણાવવામાં આવ્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટે ઉત્તરાખંડ સરકાર વિરુદ્ધ દાખલ કરવામાં આવેલી અરજીને ફગાવી દીધી હતી. આ સંદર્ભમાં કેન્દ્ર સરકારે પણ સર્વોચ્ચ અદાલતમાં કહ્યું હતું કે તે એક સમાન કાયદાની તરફેણમાં છે. બંધારણની કલમ 44 માં સમાવિષ્ટ રાજ્ય નીતિના નિર્દેશક સિદ્ધાંતોમાં સમાન નાગરિક સંહિતાની હિમાયત કરવામાં આવે છે.
કેન્દ્ર સરકારે યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ લાવવાની તૈયારીઓ તેજ કરી છે. સરકાર દ્વારા રચવામાં આવેલા 22મા કાયદા પંચે સામાન્ય લોકો અને ધાર્મિક સંસ્થાઓના વડાઓ પાસેથી સમાન નાગરિક સંહિતા પર પરામર્શ અને અભિપ્રાય મેળવવાનું કાર્ય શરૂ કર્યું છે. જો કે, આ પહેલીવાર નથી કે જ્યારે અભિપ્રાય માંગવામાં આવ્યો હોય. કમિશને વર્ષ 2018માં યુનિફોર્મ સિવિલ કોડના મુદ્દે એક અભિપ્રાય પત્ર પણ બહાર પાડ્યો હતો.
યુનિફોર્મ સિવિલ કોડનો અર્થ છે ભારતમાં રહેતા દરેક નાગરિક માટે એકસમાન કાયદો હોવો, પછી ભલે તે કોઈપણ ધર્મ કે જાતિનો હોય. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ લાગુ થવાથી તમામ ધર્મો માટે એક જ કાયદો હશે. લગ્ન, છૂટાછેડા અને મિલકતના વિભાજનમાં તમામ ધર્મો માટે સમાન કાયદો લાગુ પડશે. યુનિયન સિવિલ કોડનો અર્થ છે ન્યાયી કાયદો, જેને કોઈ ધર્મ સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડનો ઉદ્દેશ્ય કાયદાનો એક સમાન સમૂહ પ્રદાન કરવાનો છે જે ધર્મને ધ્યાનમાં લીધા વિના તમામ નાગરિકોને સમાનરૂપે લાગુ પડે છે.
હકીકતમાં, હવે સરકાર અને કાયદા પંચ ઉત્તરાખંડ સરકાર દ્વારા સમગ્ર દેશમાં સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવા માટે ન્યાયમૂર્તિ રંજના દેસાઈની અધ્યક્ષતામાં રચાયેલી સમિતિના અહેવાલની રાહ જોઈ રહ્યા છે. આ રિપોર્ટના આધારે સરકાર સમગ્ર દેશમાં સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવા માટે એક મોડેલ કાયદો ઘડવાની તૈયારી કરી રહી છે. નોંધપાત્ર વાત એ છે કે, દેસાઈ સમિતિ અહેવાલ રજૂ કરતા પહેલા છેલ્લા તબક્કાની બેઠકો યોજી રહી છે.
આ મામલે લગભગ 2.5 લાખ સૂચનો મળ્યા હતા. સમિતિએ તેનો અભ્યાસ કર્યો છે. આ ઉપરાંત, લગભગ તમામ હિતધારકો સાથે વાતચીત કર્યા પછી, સમિતિ અહેવાલને અંતિમ સ્વરૂપ આપવા માટે બેઠકો કરી રહી છે. એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે કમિટી ટૂંક સમયમાં તેનો રિપોર્ટ આપશે.
