2030 સુધીમાં ઇલેક્ટ્રિક વ્હીકલનો વપરાશ ઓછામાં ઓછો 30 ટકા સુધી પહોંચાડવાનો સરકારના લક્ષ્યાંકને કુદરતનો સાથ મળ્યો
લિથિયમ-આયન બેટરીની માંગ 2030 સુધીમાં 52.5% વધવાની ધારણા, હવે ઘરઆંગણે જ લિથિયમ મળવાથી બેટરીની કિંમતમાં પણ ધરખમ ઘટાડાની અપેક્ષા
જમ્મુ-કાશ્મીરમાં વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો લિથિયમ ભંડાર મળી આવ્યો છે. આટલી મોટી માત્રામાં લિથિયમ મળવાથી ભારતને આવનારા સમયમાં ઘણો ફાયદો થવાનો છે. લિથિયમ ઇલેક્ટ્રિક ઉપકરણોમાં વપરાતી બેટરીના જીવન અને ક્ષમતાને વિસ્તૃત કરે છે. આને સફેદ સોનું કહેવાય છે. જમ્મુ-કાશ્મીરમાં મળી આવેલ લિથિયમ ભંડાર ભારત માટે એક મોટું ગેમ ચેન્જર સાબિત થઈ શકે છે. ખાસ કરીને ઇલેક્ટ્રિક વ્હિકલ માટે તે આશીર્વાદરૂપ સાબિત થઇ શકે એમ છે.
જીઓલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા એ 9 ફેબ્રુઆરીએ જાહેરાત કરી હતી કે તેણે જમ્મુ અને કાશ્મીરના રિયાસી જિલ્લાના સલાલ-હૈમાના વિસ્તારમાં પ્રથમ વખત 5.9 મિલિયન ટન લિથિયમના અનુમાનિત સંસાધનો સ્થાપિત કર્યા છે. અનુમાનિત સંસાધન એ કોઈ પણ વસ્તુની ડિપોઝિટના પ્રથમ તબક્કાનો સંકેત છે જ્યાં ધાતુની હાજરીનો પુરાવો છે. શરૂઆતમાં તે માત્ર અનુમાન કરી શકાય છે, પરંતુ તેની પુષ્ટિ કરી શકાતી નથી. જી1, જી2, જી3 વગેરે એ ખનિજની ઉપલબ્ધતાના આત્મવિશ્વાસના સ્તરનું માપ છે. ભારતમાં લિથિયમની શોધ મોટે ભાગે જી4 ગ્રેડની છે, જે દર્શાવે છે કે લિથિયમની સંભાવના ઘણી વધારે છે.
સરકાર ઇચ્છે છે કે 2030 સુધીમાં ઓછામાં ઓછા 30 ટકા વાહનો ઇલેક્ટ્રિક હોય. આ માટે, બેટરીની કિંમત પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. લિથિયમ-આયન બેટરીના સ્થાનિક ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે, કેન્દ્રએ એપ્રિલ 2021માં લિથિયમ-આયન બેટરી પરની આયાત ડ્યૂટી બમણી કરીને 10 ટકા કરી હતી. લિથિયમ-આયન બેટરીની માંગ 2030 સુધીમાં 52.5% વધવાની ધારણા છે. લિથિયમ ગેમમાં અત્યારે સંખ્યાબંધ ખેલાડીઓ છે, મુખ્યત્વે જેઓ બેટરી પેક બનાવે છે. પરંતુ હજુ પણ થર્મલ પેડ્સ આયાત કરવા પડે છે.
લિથિયમ પાણીમાં અડધા દ્રાવ્ય છે અને શુદ્ધ સ્વરૂપમાં તે ચાંદી જેવું નરમ સફેદ છે. તે ખૂબ જ પ્રતિક્રિયાશીલ છે, તેથી તે ધાતુ તરીકે કુદરતી રીતે જોવા મળતું નથી. યુએસ જીઓલોજિકલ સર્વે (યુએસજીએસ) મુજબ, ’લિથિયમ ટીન અને ચાંદી સહિત ઘણી ધાતુઓ કરતાં વધુ માત્રામાં હાજર છે. પરંતુ તે માત્ર ખડકોમાં ટ્રેસ તત્વ તરીકે જોવા મળે છે. યુએસજીએસએ 2022 માં જણાવ્યું હતું કે વૈશ્વિક સ્તરે કુલ લિથિયમ સંસાધનો 80 મિલિયન ટન હતા, જો કે અનામત જેમાંથી તેને એક્સેસ કરી શકાય તે માત્ર 22 મિલિયન ટનથી વધુ હોવાનો અંદાજ છે. ચિલીમાં ખનિજનો સૌથી વધુ ભંડાર છે.
લિથિયમનો ક્યાં ક્યાં ઉપયોગ થાય છે?
લિથિયમના ઘણા ઉપયોગો છે. તેને મજબૂત બનાવવા માટે કાચ અને પોર્સેલેઇનની બનેલી વસ્તુઓમાં ઉમેરવામાં આવે છે. આ સિવાય એરફ્રેમ સ્ટ્રક્ચરમાં વજન વધારવા માટે તેને એલ્યુમિનિયમ અને કોપર સાથે મિક્સ કરવામાં આવે છે. તે ઘણી દવાઓમાં પણ વપરાય છે. તેની સૌથી વધુ માંગ ઇલેક્ટ્રિક ઉપકરણો અને બેટરી બનાવવા માટે છે. બેટરીને વધુ ચાર્જેબલ બનાવવા માટે તેમાં લિથિયમનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. લિથિયમ-આધારિત બેટરીઓનું વજન ઓછું હોય છે પરંતુ વધુ પાવર હોય છે. ભારતમાં લિથિયમ-આયન બેટરીને અપનાવવાની પ્રક્રિયા ઝડપથી આગળ વધી રહી છે.
ઇસરો પણ લિથિયમ બેટરીના ઉપયોગ તરફ આકર્ષાયું
ભારતે ઈસરોના વિક્રમ સારાભાઈ સ્પેસ સેન્ટર સાથે લીથીયમ બેટરી ગેમમાં નવો રેકોર્ડ બનાવ્યો છે. ભારતે ઉપગ્રહો અને લોન્ચ પેડ્સ માટે 1.5એએચ થી 100એએચ સુધીની શક્તિ સાથે લિથિયમ આયન બેટરી વિકસાવી છે. ઘણા મિશનમાં સ્વદેશી બેટરીની સફળ જમાવટ પછી, ઈસરોએ દેશમાં લિથિયમ આયન બેટરીના ઉત્પાદન માટે ટેકનોલોજી ટ્રાન્સફર કરવાનો નિર્ણય લીધો છે.
