આજે પણ બીજા વિશ્વયુદ્ધ માટે હિટલરને મુખ્યત્વે જવાબદાર ગણવામાં આવે
બીજું વિશ્વ યુદ્ધ 84 વર્ષ પહેલા શરૂ થયું હતું અને 78 વર્ષ પછી સમાપ્ત થવાનું છે. નવાઈની વાત એ છે કે આજે પણ તેની ભયાનકતામાંથી બોધપાઠ લેવાની જરૂર છે. બીજું વિશ્વ યુદ્ધ એ એક ઉદાહરણ છે કે યુદ્ધ શા માટે શરૂ થાય છે અને તે વિનાશની કેટલી હદ સુધી પહોંચી શકે છે.
યુરોપમાં, સપ્ટેમ્બર 1, 1939 એ બીજા વિશ્વ યુદ્ધની શરૂઆત માનવામાં આવે છે. આજે જ્યારે પણ બે મોટા દેશો વચ્ચે યુદ્ધની સ્થિતિ સર્જાય છે ત્યારે વિશ્વયુદ્ધના જોખમો વિશે ઘણી ચર્ચા થાય છે. પરંતુ યુદ્ધની સ્થિતિને કેવી રીતે ઉભી થતી અટકાવી શકાય તેના પર કોઈ પ્રતિબિંબ જોવા મળતું નથી. 1લી સપ્ટેમ્બર એ આ વિશે વિચારવાનો દિવસ છે.
યુદ્ધની અણી પર પરિસ્થિતિ
વિશ્વમાં યુદ્ધની સ્થિતિ ગમે ત્યારે ઊભી થઈ શકે છે, થઈ શકે છે અથવા થવા દેવી શકાય છે. આજે રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ વિશ્વયુદ્ધમાં ફેરવાઈ જવાની ભીતિ દર્શાવાઈ રહી છે. તે જ સમયે, તેના પાડોશીઓ પ્રત્યે ચીનની આક્રમક નીતિ ઘણા દેશોને યુદ્ધની તૈયારી કરવા માટે મજબૂર કરી રહી છે. મધ્ય પૂર્વના ઘણા દેશો અમેરિકાથી પરેશાન છે. ઈરાન અમેરિકાને પોતાનો કટ્ટર દુશ્મન માને છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ તરફ દોરી જતા સંજોગો આપણને શીખવે છે કે યુદ્ધને અવગણવું કેટલું મહત્વપૂર્ણ છે.
પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધમાં પાયો નાખવામાં આવ્યો હતો
એવું માનવામાં આવે છે કે પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ પછી 1919 માં હસ્તાક્ષર કરાયેલ વિયેના સંધિમાં બીજા વિશ્વ યુદ્ધનો પાયો નાખવામાં આવ્યો હતો. આમાં જર્મનીને પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ માટે જવાબદાર ઠેરવવામાં આવ્યું હતું અને તેના પર લાદવામાં આવેલી કડક શરતોએ જર્મનીમાં ગુસ્સો પેદા કર્યો હતો, જેનો હિટલરે પૂરો ફાયદો ઉઠાવ્યો હતો. પરંતુ આ સંધિને પણ સંપૂર્ણપણે જવાબદાર ગણી શકાય નહીં. હિટલરની નાઝી વિચારસરણી પણ એક મોટું કારણ હતું જેણે જર્મની સહિત સમગ્ર વિશ્વને વિશ્વ યુદ્ધમાં ધકેલ દીધું.
હિટલરનો ઉદય
પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં હિટલર જર્મન સૈનિક હતો. યુદ્ધ પછી, તે જર્મન લશ્કરમાં ગુપ્તચર એજન્ટ બન્યો અને જર્મન વર્કર્સ પાર્ટીમાં કામ કરવા લાગ્યો. અહીં તેણે સામ્યવાદી વિરોધી, યહૂદી વિરોધી વિચારધારાને પ્રોત્સાહન આપવાનું શરૂ કર્યું. ટૂંક સમયમાં જ હિટલરની પાર્ટીએ લોકપ્રિયતા મેળવી અને જર્મન રાજકારણમાં લોકપ્રિયતાની સીડી ચડીને તે 1933માં જર્મનીના ચાન્સેલર બન્યા. આ પછી, તેમને દેશના નાઝી સંસદ સંગઠનમાં સુપ્રીમ કમાન્ડર બનવામાં વધુ સમય લાગ્યો નહીં.
આજે પણ બીજા વિશ્વયુદ્ધ માટે હિટલરને મુખ્યત્વે જવાબદાર ગણવામાં આવે છે.
જર્મનીના પડોશી દેશોની નબળાઈ
પરંતુ યુરોપમાં બીજા વિશ્વયુદ્ધનો ફેલાવો અને યુરોપની આસપાસના દેશોની નબળાઈ પણ જર્મનીની તાકાત અને વિસ્તરણ માટે ઓછી જવાબદાર ન હતી. સ્પેનિશ ગૃહયુદ્ધ, ઑસ્ટ્રિયાનું ચેકોસ્લોવાકિયા પરનું આક્રમણ એ એવા પરિબળો હતા કે જેના કારણે આખરે જર્મનીએ પોલેન્ડ પર હુમલો કર્યો, જે બીજા વિશ્વ યુદ્ધની શરૂઆતનું તાત્કાલિક કારણ હોવાનું કહેવાય છે.
યુદ્ધ પૂરું થયું પણ યુદ્ધનો ખતરો પૂરો નથી થયો .
પરંતુ બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી જે રીતે વિશ્વ બે છાવણીમાં વહેંચાઈ ગયું અને વિશ્વએ શીત યુદ્ધના ભયનો સામનો કર્યો, તે એ પણ દર્શાવે છે કે યુદ્ધનો ખતરો યુદ્ધથી ઓછો નથી. પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે આ વિશ્વયુદ્ધમાં જ મહાસત્તાઓ વચ્ચે શીતયુદ્ધ શરૂ થઈ ગયું હતું કારણ કે આ યુદ્ધમાં અમેરિકાએ જાપાન પર પરમાણુ બોમ્બ ફેંકીને એક કાંકરે અનેકોની હત્યા કરીને પોતાને મહાસત્તા તરીકે સ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.
આજના વિશ્વમાં વિવિધ ધમકીઓ
આજે આંતરરાષ્ટ્રીય પરિસ્થિતિઓને ઘણું જોવું પડશે કારણ કે વિશ્વના લગભગ દરેક દેશ આર્થિક રીતે અન્ય દેશો પર નિર્ભર છે અને મોટા યુદ્ધને સહન કરી શકતા નથી. રશિયા-યુક્રેન સંઘર્ષમાં રાહતની વાત એ છે કે હજુ સુધી બંને પક્ષો વચ્ચેના સંઘર્ષની આગ અન્ય દેશો સુધી પહોંચી નથી, પરંતુ ચિનગારીનો ખતરો યથાવત છે. તે જ સમયે, ફક્ત આ બે દેશો જ જોખમમાં નથી. ચીન-તાઈવાન સંઘર્ષ, અમેરિકા ઉત્તર કોરિયા, અમેરિકા ચીન, અમેરિકા ઈરાન, આવા અનેક ખતરા છે જે વિશ્વને વિશ્વ યુદ્ધમાં ધકેલી શકે છે.
આ તમામ સંજોગો વચ્ચે નોંધનીય બાબત શસ્ત્ર ઉદ્યોગની છે. તે કોઈપણ યુદ્ધ હોય, આ તે ઉદ્યોગ છે જે હજી પણ ટકી રહ્યો છે અને ખીલી રહ્યો છે. રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધમાં નાટોએ દાવો કર્યો હતો કે યુદ્ધ લાંબા સમય સુધી ચાલશે અને ધીમે ધીમે રશિયા નબળું પડતું જશે, પરંતુ એવું થતું દેખાતું નથી. બલ્કે, ન તો રશિયાના શસ્ત્રોમાં ઘટાડો થતો દેખાઈ રહ્યો છે અને ન તો યુક્રેનને પશ્ચિમી દેશો, ખાસ કરીને અમેરિકાની મદદમાં કોઈ કમી દેખાઈ રહી છે. ચીનની ચિંતા એ છે કે હવે ચીનના કારણે જાપાને પણ પોતાનું સંરક્ષણ બજેટ વધારી દીધું છે.
