વાયુ પ્રદૂષણ દક્ષિણ એશિયામાં રહેતા લોકોની સરેરાશ આયુષ્યમાં 5.1 વર્ષનો ઘટાડો કરી રહ્યું છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 2013થી વિશ્વના પ્રદૂષણમાં લગભગ 59 ટકાનો વધારો એકલા ભારતમાંથી થયો છે. રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હીમાં આ સ્થિતિ સૌથી ખતરનાક છે. શિકાગો યુનિવર્સિટીના રિપોર્ટમાં તેવું જણાવ્યું છે.
તાજેતરમાં શિકાગો યુનિવર્સિટીની એનર્જી પોલિસી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ દ્વારા ’એર ક્વોલિટી ઑફ લાઇફ ઇન્ડેક્સ વાર્ષિક અપડેટ 2023’ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું હતું. એક્યુએલઆઈ આયુષ્ય પર કણ પ્રદૂષણની અસરને માપે છે. તાજેતરના અહેવાલમાં 2021 માટેના રજકણોના ડેટાનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું છે. અહી દર્શાવાયું છે કે પાર્ટિક્યુલેટ મેટર 2.5 જેવા હાનિકારક પ્રદૂષકો મનુષ્યોને કેવી રીતે અસર કરે છે.
ડેટા દર્શાવે છે કે વિશ્વના ચાર સૌથી પ્રદૂષિત દેશો દક્ષિણ એશિયામાં છે, જે વૈશ્વિક વસ્તીના લગભગ ચોથા ભાગના લોકોનું નિવાસસ્થાન છે. જો પ્રદૂષણનું સ્તર યથાવત રહે તો બાંગ્લાદેશ, નેપાળ અને પાકિસ્તાન સહિત ભારતમાં લોકોની સરેરાશ આયુષ્ય પાંચ વર્ષ સુધી ઘટી શકે છે. રિપોર્ટમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે 2013થી વિશ્વમાં પ્રદૂષણમાં લગભગ 59 ટકા વધારો એકલા ભારતમાંથી થયો છે. જો ડબ્લ્યૂએચઓની ગાઈડલાઈન્સનું પાલન કરવામાં નહીં આવે તો દેશવાસીઓનું સરેરાશ આયુષ્ય 5.3 વર્ષ ઘટશે.
ભારતનો સૌથી પ્રદૂષિત પ્રદેશ ઉત્તરીય મેદાનો છે. અડધા અબજથી વધુ લોકો અને દેશની 38.9 ટકા વસ્તી અહીં વસે છે. જો આ વિસ્તારમાં પ્રદૂષણનું સ્તર ચાલુ રહેશે, તો સરેરાશ લોકો તેમના જીવનના આઠ વર્ષ ગુમાવશે. રાજધાની દિલ્હી આ ક્ષેત્રમાં વિશ્વની સૌથી પ્રદૂષિત મેગાસિટી છે. જો કે, વાયુ પ્રદૂષણ હવે દેશના ઉત્તરીય મેદાનો પૂરતું મર્યાદિત નથી. છેલ્લા બે દાયકામાં વાયુ પ્રદૂષણ અન્ય વિસ્તારોમાં પણ ફેલાયું છે. ઉદાહરણ તરીકે, મહારાષ્ટ્ર અને મધ્યપ્રદેશ જેવા રાજ્યોમાં 2000 થી પ્રદૂષણ અનુક્રમે 76.8 અને 78.5 ટકા વધ્યું છે. અહીંની સરેરાશ વ્યક્તિ હવે 1.8 થી 2.3 વર્ષ વધુ આયુષ્ય ગુમાવી રહી છે. વિશ્વના તમામ દેશોમાં ભારત વાયુ પ્રદૂષણને કારણે સૌથી વધુ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનો સામનો કરે છે. પુણેના લોકો પ્રદૂષણના હોટસ્પોટ તરીકે ખરાબ હવાની ગુણવત્તાનો સામનો કરી રહ્યા છે. જો પ્રદેશમાં હવાની ગુણવત્તા ડબ્લ્યુએચઓ માર્ગદર્શિકાને પૂર્ણ કરે તો રહેવાસીઓની સરેરાશ આયુષ્યમાં ત્રણથી 4.4 વર્ષનો વધારો થશે.
વિશ્વના 22.9 ટકા લોકો માત્ર બાંગ્લાદેશ, ભારત, નેપાળ અને પાકિસ્તાનમાં જ રહે છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ વિશ્વના ટોચના ચાર સૌથી પ્રદૂષિત દેશો છે. જો આ ચાર દેશો ડબ્લ્યુએચઓ માર્ગદર્શિકા અનુસાર પ્રદૂષણમાં ઘટાડો કરે તો સરેરાશ દક્ષિણ એશિયાઈ 5.1 વર્ષ વધુ જીવશે. બાંગ્લાદેશ, ભારત, નેપાળ અને પાકિસ્તાનમાં રજકણનું પ્રદૂષણ સદીની શરૂઆતમાં કરતાં 51.3 ટકા વધારે છે.
દક્ષિણ એશિયામાં સમયાંતરે વાયુ પ્રદૂષણમાં વધારો આશ્ચર્યજનક નથી. છેલ્લા બે દાયકામાં, ઔદ્યોગિકીકરણ, આર્થિક વિકાસ અને વસ્તી વૃદ્ધિને કારણે સમગ્ર પ્રદેશમાં ઊર્જાની માંગ અને અશ્મિભૂત ઇંધણનો ઉપયોગ ઝડપથી વધ્યો છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ભારત અને પાકિસ્તાનમાં 2000 ના દાયકાની શરૂઆતથી રોડ પર વાહનોની સંખ્યા લગભગ ચાર ગણી વધી છે. 2010 થી 2020 સુધીમાં બાંગ્લાદેશમાં વાહનોની સંખ્યા લગભગ ત્રણ ગણી થઈ ગઈ છે. બાંગ્લાદેશ, ભારત, નેપાળ અને પાકિસ્તાનમાં 1998 થી 2017 સુધીમાં અશ્મિભૂત ઇંધણમાંથી વીજળીનું ઉત્પાદન ત્રણ ગણું વધ્યું. પાક સળગાવવા, ઈંટોના ભઠ્ઠાઓ અને અન્ય ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓએ પણ રજકણોના ઉત્સર્જનમાં વધારો કર્યો છે.
